شب کوری و علل این بیماری

شب‌کوری، ممکن است به نابینایی در روز هم کشیده شود  
ب‌کوری، بیماری چشمی که نامش برای همه‌ی ما آشناست؛ در روزگاران قدیم، بینایی افراد زیادی را کم‌کم از آن‌ها می‌گرفته است. امروزه شیوع این بیماری، بسیار کم‌تر از گذشته شده است؛ اما هم‌چنان تهدیدی برای چشمان افرادی است که به دلایل مختلف مثل کمبود ویتامین A و سابقه‌ی ژنتیکی، مستعد ابتلا به شب‌کوری هستند.
این عارضه‌ی چشمی، موجب اختلال در بینایی فرد مبتلا، در شب می‌شود؛ البته کاهش دید در شب، تنها مشکل این افراد نیست؛ افراد مبتلا به شب کوری، هنگام رفتن از محیط روشن به تاریک، به زمان بیش‌تری برای تطابق دید نیاز دارند و قدرت تشخیص سلول‌های بینایی آن‌ها هر روز کم‌تر از سایر افراد می‌شود.
برای آشنایی بیش‌تر با بیماری شب‌کوری، انواع و راه‌های پیش‌گیری و درمان آن با سید «ابوالقاسم هاشمی‌‌امام‌زاده» متخصص چشم و جراح لیزیک گفت‌وگو کردیم.
به گفته‌ی هاشمی‌‌امام‌زاده، شب‌کوری دو نوع مادرزادی و اکتسابی است؛ نوع اکتسابی که به دلیل کمبود ویتامینA است؛ در زمان‌های گذشته و به دلیل کمبود ویتامینA در شیر مادر و عدم جبران آن با قطره‌های ویتامین A و AD که امروز به بچه‌ها داده می‌شود؛ بیش‌تر اتفاق می‌افتاد؛ این کمبود ویتامین A، موجب می‌شد وقتی این بچه‌ها بزرگ‌تر می‌شدند؛ هنگام شب، حس بینایی‌شان درست عمل نکند.
هاشمی می‌گوید: خوش‌بختانه امروزه این نوع از شب‌کوری، با خوردن قرص‌ها و قطره‌های ویتامین A در کودکی، بسیار کم شده است؛  فقط در مناطقی که وضعیت بهداشتی مناسبی ندارند و برای کودکانی که این قطره‌ها را در سال‌های ابتدایی زندگی‌شان مصرف نمی‌کنند؛ امکان ابتلا به این نوع از شب‌کوری وجود دارد.
هاشمی‌ اما‌م‌زاده در خصوص راه‌های درمان این بیماری می‌گوید: شب‌ کوری اکتسابی، با خوردن غذاهایی مثل یونجه، عدس، اسفناج، هویج، تخم‌مرغ و ماهی که سرشار از ویتامین A هستند؛ بهبود پیدا می‌کند. علاوه بر این، به دلیل این‌که ویتامین A در صورت حل در چربی، قدرت جذب بیش‌تری را در بدن انسان دارد؛ خوردن غذاها و میوه‌های حاوی ویتامین A به هم‌راه موادغذایی که چربی دارند؛ امکان جذب ویتامین A در بدن را افزایش می‌دهد؛ برای مثال خوردن هویج بستنی یا شیر و هویج، قدرت جذب ویتامین A و E را در بدن بیش‌تر می‌کند. ضمن این‌که غذاهایی که حاوی ویتامین A هستند؛ علاوه بر درمان شب‌کوری، در درمان کم‌خونی‌ هم بسیار مفید هستند.
این متخصص چشم در مورد شب‌ کوری مادرزادی که شایع‌ترین آن‌ها را یک بیماری ژنتیکی به اسم «رتینیت پیگمنتوزا» معرفی می‌کند؛ می‌گوید: این بیماری بیش‌تر از طریق ژن منتقل می‌شود. بعضی اوقات هم ممکن است بدون منشا و سابقه‌ی ژنتیکی در فرد ایجاد شود. در این بیماری که معمولا از سن 12 سالگی به بعد کم‌کم خود را نشان می‌دهد؛ استفاده از ویتامین A و غذاهای حاوی آن، کمکی به بهبود بیماری نمی‌کند. شب کوری مادرزادی، دو نوع پیش‌رونده و غیر پیش‌رونده دارد. در نوع پیش‌رونده، پس از بروز علایم بیماری در فرد، بیماری کم‌کم پیش‌رفت می‌کند تا این‌که فرد، دید لوله تفنگی پیدا می‌کند.
هاشمی‌امام‌زاده در خصوص اتفاقی که بر اثر شب‌کوری مادرزادی پیش‌رونده، در چشم بیمار می‌افتد؛ می‌گوید: ما دو نوع سلول بینایی استوانه‌ای و مخروطی داریم. سلول‌های مخروطی برای دید مستقیم و دور و سلول‌های استوانه‌ای مربوط به دید کناری و اطراف هستند. بر اثر این بیماری که علت آن هنوز ناشناخته است و راه درمان ندارد؛ ابتدا سلول‌های استوانه‌ای دچار آسیب و کم‌کم تخریب می‌شوند. فرد به مرور زمان، دید کناری خود را از دست می‌دهد و فقط دید لوله‌ تفنگی یا همان دید مستقیم را دارد.
این متخصص چشم در رابطه با درمان این عارضه‌ی چشمی می‌گوید: درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و فقط می‌توان با دادن برخی مکمل‌های دارویی، اثر جزیی بر سلول‌های استوانه‌ای فرد گذاشت و برای مدت کوتاهی، تخریب آن‌ها را به عقب انداخت؛ اما در نهایت، بیماری پیش‌رفت می‌کند و ممکن است منجر به کوری کامل فرد بشود. پس از تخریب سلول‌های استوانه‌ای که مربوط به دید کناری یا محیطی فرد است؛ سلول‌های مخروطی که در ارتباط با دید مستقیم و دور فرد هستند؛ درگیر می‌شوند و به مرور، فرد بینایی خود را به طور کامل از دست می‌دهد.
هاشمی‌‌امام‌زاده، تفاوت شب‌کوری مادرزادی پیش‌رونده را با نوع غیرپیش‌رونده، کم‌تر بودن آسیبی که بر اثر نوع غیرپیش‌رونده به بینایی فرد وارد می‌شود؛ می‌داند و می‌گوید: در نوع غیر پیش‌رونده‌ی شب کوری مادرزادی، فقط سلول‌های استوانه‌ای فرد تخریب می‌شوند و فرد فقط دید کناری و محیطی خود را از دست می‌دهد؛ اما دید مستقیم و مرکزی وی باقی می‌ماند.
علاوه بر این، در نوع پیش‌رونده هم ممکن است پس از تخریب سلول‌های استوانه‌ای و از دست رفتن دید کناری فرد، 60 یا 70 سال طول بکشد تا تخریب سلول‌های مخروطی آغاز شود و ممکن است فرد تا پایان عمر هم، دید مستقیم و مرکزی مناسبی داشته باشد. برای برخی افراد هم ممکن است با وجود شروع تخریب سلول‌های مخروطی و کم شدن دید مستقیم، دید مرکزی کمی، در حد دیدن جلوی پای فرد، تا پایان عمر، برایش باقی بماند.
این متخصص و جراح چشم، بهترین راه برای جلوگیری از ابتلای افراد به این بیماری چشمی را پیش‌گیری، از طریق انجام تست ژنتیکی قبل از ازدواج می‌داند و می‌گوید: افرادی که دو ژن مغلوب در آن‌ها وجود داشته باشد؛ 50 درصد احتمال ایجاد بیماری شب‌کوری مادرزادی در فرزندان‌شان وجود دارد. زن و شوهرهایی هم که قبل از ازدواج، تست ژنتیک نداده و اکنون بچه‌دار هم شده‌اند؛ حتی با وجود نبودن علایم شب‌کوری در فرزند یا فرزندان فعلی‌شان، بهتر است قبل از اقدام مجدد برای بچه‌دار شدن، تست ژنتیک را انجام بدهند. انجام این تست به ویژه برای افرادی که قصد ازدواج فامیلی دارند و یا سابقه‌ی ابتلا به شب کوری در خانواده و نسل‌های قبل از آن‌ها وجود داشته است، ضروری است.