قید

قید
  
اجزای غیر اصلی جمله :

غیر از قسمتهای اصلی که در جمله بکار می روند کلمات (واژه های ) دیگری نیز نویسنده یا شاعر در جمله استفاده می کند که به آن اجزاع غیر اصلی می گوییم که باعث گسترده شدن وزیباتر شدن جمله و قابل درک بهتر برای شنونده می شود  .

ازجمله این اجزا می توان به انواع قید، ضمیرها، صفت، تشبیهات، استعارات، کنایه ها، ایهام جناس ها و غیره اشاره کرد .

قید:

قید کلمه یا گروهی است که مفهومی به مفهوم فعل و نیز به مفهوم صفت یا مسند یا قید دیگر و یا مصدر می افزاید و تو ضیحی درباره آنها می دهد و آنها را با آن مفهوم جدید مقید می کند . قیدی که فعل را مقید می کند قید فعل نامیده می شود . قید فعل چگونگی وقوع فعل را بیان می کند یا آن را به چیزی از قبیل مقدار، زمان، ترتیب، تکرار ومانند آنها وابسته می سازد .

بهترین راه شناخت قید در جمله این است که آن را از جمله حذف کنیم اگر در مفهوم جمله خللی ایجاد نشود آن کلمه قید می باشد .

اقسام قید( از نظر مفهوم ) :

قید از نظر مفهوم ،یعنی زمان، مکان، مقدار، چکونگی، یا مفهومی جز آن را برساند . معروفترین اقسام قید:

1- قید زمان: مانند روز، شب، صبح، امروز، امشب و ...

2- قید مکان: اینجا، آنجا، هر روز، همه جا، عقب، پایین و...

3- قید مقدار(کمیت): کم بیش، بسیار، خیلی، بس، کمی و...

4- قید کیفیت(چگونگی ): مانند، خوب، بد، زشت، زیبا، چگونه، آهسته ...

5- قید حالت: قید حالت، که حالت و چگونگی فاعل یا مفعول را در حین انجام دادن یا انجام گرفتن کار می رساند.

مانند: احمد خندان آمد.    خندان حالت خندیدن را نشان می دهد .

6- قید تمنا: کاش، کاشکی، ان شالله، لطفاً، ای افسوس ،

7- قید تاسف: متاسفانه، افسوس، وای، دریغ، دریغا و...

8- قید تعجب: عجب، شگفتا، وه ، به به و...

9- قید قصد:  ترحما، از روی تفنن، تبرکا و...

10- قید تدریج: دقیقه به دقیقه، هفته به هفته، اندک به اندک  و...

11- قید تکرار: باز، دیگر، دوباره، دو مرتبه، مجدداً و...

12- قید تفسیر: یعنی، بدین معنی که، به عبارت دیگر و...

13- قید ترتیب: یک یک، دو دو، پی در پی و...

14- قید پرسش: آیا، چرا، چه، کجا و...

15- قید استثنا: بجزکه، مگر که، استثنائاًو...

16- قید نفی: هرگز، به هیچ وجه، ابداً و...

17- قید تصدیق و تاکید: بلی، حتماً، قطعاً و...

18- قید تشبیه: گویی، گفتی، به سان و...

19- قید علت: از این رو، بدین جهت، به این دلیل  و...

20-  قید انحصار: فقط، بس، تنها، منحصراً.

21- قید تبری و ادب: دور از مجلس، خدا نکرده، دور از رو.

22- قید اختصار: فی الجمله، باری، الغرض.

اقسام قید (از جهت ساخت ):

قید را از جهت ساختمان آن می توان به چهار دسته تقسیم کرد: قید ساده، قید مرکب، عبارت قیدی، قید موول .

قیدساده:که آن را قید مفرد نیز می گویند قیدی است که یک واژه بیشتر نیست یعنی قابل تجزیه به اجزای زبانی نیست .

 مانند: هنوز، هرگز، شب، روز، خوب.

قید مرکب: قیدی است که از دو یا چند واژک یا واژه ساخته شده باشد. ترکیب ونسبت آنها با یکدیگر انحای مختلف پیدا می کند .

مانند: امشب می آیم. امشب = (ام =این صفت اشاره) + شب( اسم ،موصوف ام، قید مشترک).

گروه یا عبارت قیدی: اغلب گروه متممی است که در جمله قید واقع می شود به عبارت دیگر حرف اضافه و متممی که بعد از آن می آید و وابسته ها (صفت، مضاف الیه، بدل) و معطوفهای آن، مجموعا در جمله قید واقع می شود .

در اواسط این دوره طلا و جواهر و این طور چیزها دیده می شود .

در اواسط این دوره ،عبارت قیدی و قید زمان است و مرکب است از:

در (حرف اضافه) + (اواسط)متمم + این (صفت اشاره برای دور)+ دوره(مضاف الیه ).

قید موول: جمله ای است که قابل تاویل به غیر جمله می باشد و به همین جهت آن را قید موول می نامیم یعنی قیدی که تاویل می شود . اغلب به جای قید موول می توان قید ساده یا قید مرکب یا عبارت قیدی گذاشت .

کودک در حالی که گریه می کرد به طرف مادرش رفت.

((در حالی که گریه می کرد ،جمله ناقصی است که حالت فاعل فعل "رفت " را بیان می کند . به جای آن می توان قید حالت مرکب"گریه کنان"  را گذاشت: کودک گریه کنان به طرف مادرش رفت. قیدها از نظر ظاهر:

الف : قیدهای نشانه دار :

در ساختمان این نوع قیدها علامتی است که بدان شناخته می شوند.

1- کلمات تنوین دار: هر واژه ای که در آخر آن تنوین بیاید، به گروه قیدی (قید مختص نشانه دار) تبدیل می شود .شمار زیادی از این واژه ها را می توان به شکل (پیشوند +گروه اسمی )درآورد.

 اصلاً ( = در اصل)    احتراماً( = با احترام )    تدریجاً(= به تدریج )و...

واژه های تنوین دار عربی از این جمله اند. مانند : واقعاً

2- پیشوند قید ساز +گروه اسمی: این گروه واژه ها را باید از متمم های قیدی باز شناخت . در این واژه ها  جزء نخست، پیشوند است نه حرف اضافه و با گروه اسمی پس از خود یک واژه مشتق می سازد. به همین دلیل- چنان که دیدیم- بیشتر این نوع قیدها را می توان با گروه های قیدی تنوین دار یا قید ساده عوض کرد .

به ظاهر= ظاهراً                                   به دقت= دقیقاً

3- متمّم های قیدی:  حرف اضافه + اسم/ ضمیر : به آن گروه اسمی که پس از حرف اضافه بیاید– اگر متمّم اجباری نباشد یعنی حذف آن ممکن باشد- گروه قیدی (متمّم قیدی )می گوییم.

از دیروز تا حالا او را ندیده ام .

ب: قیدهای بی نشانه :کلماتی هستند که از نظر نقش نما قید می شوند.

1- قیدهای مختص: واژه هایی هستند که همیشه قیدند؛ ناگهان،سپس،بالاخره، هنوز، هرگز، البته، شاید، خیلی،چرا،آری،بلی.

2- گروه اسمی مشترک با گروه قیدی :بعضی از واژه ها می توانند گروه اسمی باشند ونقش های اسم را بپذیرند و هم می توانند گروه قیدی قرار بگیرند ؛امروز، امشب، دیروز، شب، روز، صبح، فردا، تابستان، جمعه، عیدنوروز، آن جا، هرجا،کجا؟

3- می دانیم که بعضی از واژه ها هم می توانند صفت قرار گیرند و هم گروه قیدی .این گونه واژهها وقتی وابسته اسم باشند، صفت اند ،مانند: (هوای خوب )،اما وقتی با فعل در رابطه ی مستقیم باشند ،گروه قیدی اند :علی خوب می رود.

فرق گروه قیدی و مسند:

به دو جمله زیر توجّه کنید :

الف) علی ساکت است.

ب) علی ساکت نشسته است.

واژه ساکت را از کدام جمله می توان حذف کرد ؟

می بینید که جمله" الف "پس از حذف ساکت بی معنی می شود؛چون ساکت مسند جمله و از اجزای اصلی آن است ولی جمله "ب" حتی پس از حذف ساکت کامل است؛ چون ساکت در این جمله گروه قیدی است وحذف آن اشکالی ایجاد نمی کند.

                                                                   1- کلمات تنوین دار

                         الف) نشانه دار :                            2-پیشوند قید ساز + گروه اسمی

                        3- متمّم های قیدی/

گرو قیدی :
1-   مختص
      ب) بی نشانه :            2- گروه اسمی مشترک با گروه قیدی          3- صفت مشترک با گروه