جزوه ها

به نام خدا
روانشناسی اجنماعی چیست؟  
اتو کلاین برگ روان شناسی اجتماعی را علم مطالعه رفتار فرد در وضعگروهی تعریف کزده است
و گوردون آلوپ تعریف زیر را برای آن عرضه کرده است:
با جزیی استثنائات روان شناسان اجتماعی رشته خود را کوششی میدانند برای فهم و تبیین  این
مطلب که افکار احساسات یا رفتار افراد چگونه تحت تاثیر حضور واقهی تصوری یا تلویچی
دیگران قرار می گیرد آلپورت 1936
به بیان ساده تر روان شناسی اجتماعی اثرات حضور دیگران را بر رفتار فرد یا رفتار فرد راتحت تاثیر
گروهروه مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد.روشن است که تاثیر دیگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل بین
فرد با دیگران است و بنابراین به یک تعریف دیگر روان شناسی اجتماعی به عنوان علم مطالعه رفتار
متقابل بین انسانهاست یا علم مطالعه تعامل انسانها شناخته می شود
با اندک دقتی در تعریفهای ذکر شده به سادگی میتوان دید که طبق این تعریف ها بخش اعظم رفتار های
انسان تحت تاثیر حضور دیگران قرار میگیرد و حاصل عوامل اجتماعی است.از آنجا که انسان موجودی
اجتماعی است بسیار طبعی است که رفتار  او از دیگران اثر بپذیرد و تحت تاثیر حضور دیگران واقع شود  این
مسئله آن چنان بدیهی است که می توان به جرات ادعا کرد که رفتار های ما حتی در تنهایی هم که باشیم تحت تاثیر دیگران قرار دارد مثلا اگر ما در تنهایی هم غذا بخوریم به احتمال قوی
از بشقاب و قاشق استفاده میکنیم وبه شیوه ای که معمولا در جمع غذا می خوردیم عمل می کنیم
بسیاری دیگر از الگوهای رفتاری ما نیز تحت تاثیر جامعه و عوامل اجتماعی شکل گرفته اند منتهی ما چون در بین گروهی زندگی میکنیم که همه
افراد آن دارای همان الگوهای رفتاری هستند چندان متوجه این مطلب نیستیم اما اگر به یک کشور دیگر
مسافرت کنیم  به زودی تفاوت الگوهای رفتاری خاص آن جامعه را با الگوهای رفتاری خودمان درک خواهیم
کرد وخواهیم دید که بعضی از الگوهای رفتاری خاص  فرهنگ ماست ودر فرهنگ کشوری دیگر شکل و
صورتی دیگر دارد.به عنوان مثال گفته می شود که چینیها هنگام رو به رو شدن با یک رویداد تعجب آور
زبان خود را بیرون می اورند اما چنانکه می دانیم الگوی رفتاری ما در حالت تعجب آن است که دهانمان باز
می ماند
روان شناسی خود علمی جوان است . روان شناسی اجتماعی از ان جوان تر مدتها پس از آغاز روان شناسی علمی روان شناسی اجتماعی به عنوان بخشی از جامعه شناسی شناخته میشد وهنوزهم در بعضی از دانشگاه ها روانشناسی اجتماعی به عنوان بخشی از جامعه شناسی عرضه میشود علاوه بر
این روانشناسی اجتماعی آمیختگیهایی با علوم دیگری چون مردم شناسی داشته است.در سالهای اخیر
صاحبنظران کوشیده اند تا تمایزهای آشکار وتفکیکهای روشنی بین روانشناسی اجتماعی با جامعه شناسی
مردم شناسی وروانشناسی عمومی قایل شده و آن را تا حد ممکن از این آمیختگیها رها سازند.
گفته شده است که جامعه شناسی اساسا به گروه های نظر دارد وروانشناسی اجتماعی به افراد در میان گروهها
اما از انجا که گروهها مرکب از افرادند امیختگی این دو حوزه تا حدودی زیادی
اجتناب ناپذیر خواهد بود با وجود این همان گونه که اشاره شد نظر جامعه شناسی به عنوان اجتماعی رفتار گروهی معطوف است حال انکه روانشناسی اجتماعی به اثرات گروه بر روی فرد توجه خاص دارد.
اگر به گفته ربر مردم شناسی را مطالعه  را مطالعه نوع انسان تعریف کنیم که باسنان شناسی زبان شمناسی روان شناسی جامعه شناسی و مقدار کمی زیست شناسی کالبدشناسی وژنتیک را شامل میشود در ان
صورت جدا کردن روان شناسی اجتماعی از مردم شناسی بسیار هم دشوار می شود چرا که بخش عمده ای از
شواهد ومدارک مربوط به اثر گروهها بر رفتار فردی از مردم شناسی اقتباس میشود.روانشناسی اجتماعی
برای تبیین وتحلیل یک رفتار خاص به کرات از مدارک جمع اوری شده از قبایل ابتدایی وجوامع دور افتاده
وساده نقاط مختلف جهان استفاده می کنند.شاید بتوان وجه تفاوت این دو رشته دانش بشری را در آن دانست
که روان شناسی اجتماعی علمی تر از مردم شناسی است چرا که در ان از روش علمی وتحقیقات کنترل شده
آزمایشگاهی بیشتر استفاده میشود حال آنکه مردم شناسی عمدتا جنبه توصیفی دارد.
کار ما وقتی باز دشوارتر خواهد شد که بخواهیم روان شناسی اجتماعی را از روان شناسی عمومی که به
علم مطالعه رفتار وفرایندهای ذهنی تعریف شده است تفکیک کنیم زیرا
به ندرت می توانیم رفتاری را مثال بزنیم که بالاحض اجتماعی نباشد.در سر تا سر کتاب حاضر شواهد و
مدارک فراوانی عرضه خواهد شد که ثابت میکنند بسیاری از رفتارهای که شاید تصور می شود اجتماعی نبوده و کاملا اختصاص به طبیعت فرد دارند در واقع ناشی از تاثیرات عوامل اجتماعی واثرات گروه بر فردند.با همه
اینها از آنجا که نمی توانیم همه رفتار های را به طور مطلق اجتماعی بدانیم باید بااتوکلاین برگ
همداستان شویم که به عنوان تمیز بین روان شناسی عمومی وروانشناسی اجتماعی می گوید:متخصصان روان شناسی اجتماعی به اجتماعی ترین پدیده ها می پردازد ومتخصصان روان شناسی عمومی به پدیده هایی
توجه دارند که کمتر از پدیده های دیگر اجتماعی هسنتد
امروزه روان شناسی اجتماعی علاوه بر اینکه به صورت درسی مستقل در دانشگاهها ارائه میشود رشته
تحصیلی جداگانه ای را نیز شامل می شود که تا مرحله اخذ دکتری در ان امکان تحصیلی وجود دارد.صدها
کتاب وتعداد زیادی مجلات ادواری روانشناسی اجتماعی منتشر شده است ومی شود وهر ساله در نقاط
مختلف جهان کنفرانسهای وسمینار های گوناگونی در زمینه مسائل مربوط به آن برگزار می شود
صاحبنظران نظیر اتوکلاین برگ وضیعت فعلی روانشناسی اجتماعی را با سه ویژگی زیر
مشخص می کنند:نخست اینکه روانشناسی اجتماعی علمی است تجربی یعنی در ان از آزمایش وروش علمی استفاده
می شود .ودر حال حاضر بساری از نظریه ها واصول در روانشناسی اجتماعی مبتنی بر تجربه آزمایشگاهی
بوده و هر روزه آزمایشهای گوناگونی درباره موضوعهای مربوط به روان شناسی انجام می گیرد.
دوم آنکه روانشناسی اجتماعی علمی است تطبیقی یعنی از یک طرف از اطلاعات ونتایج به دست امده
از علوم دیگر نظیر جامعه شناسی مردم شناسی وسایر رشته های علمی استفاده می کند و از سوی دیگر اطلاعات
نتایج واصول به دست آمده از روان شناسی اجتماعی علمی است کاربردی.منظور آن است که اصول ونتایج به دست آمده از
آن به طور روزمره در زمینه های مختلف اجتماعی مانند سیاست تبلیغات آموزش وپرورش وبه طور کلی
 شکل دهی رفتار وافکار مردم مورد استفاده قرار می گیرد
روشهای تحقیق در روان شناسی اجتماعی
از آنجا که روانشناسی اجتماعی به عنوان علم مطالعه رفتار فرد در وضع گروهی تعریف شده است بنابراین
در تحقیقات مربوط به روانشناسی بایستی از روش علمی استفاده شود.
ویژگیهای هدف ومراحل تحقیق علمی
ویژگیهای روش علمی.روش علمی دارای یک رشته ویژگیهای وچند هدف است.ویؤگیهای روش علمی
را میتوان به صورت زیر بیان کرد
روش علمی مبتنی بر جبر گرایی علمی است مفهوم جبرگرایی علمی آن است که طبیعت وجهان دارای
نظم وقانونمندی است بدین ترتیب رویدادها در طبیعت تابع قوانین ومعلول اند نه عوامل اتفاقی و شانس وتصادف
ب=در روش علمی رویکرد تجربی مورد استفاده قرار میگیرد یعنی اینکه اطلاعات ودادها به صورت
آگاهانه وبا پیش بینی وبرنامه ریزی قبلی جمع آوری میشوند این شیوه با حدسهای خردمندانه فیلسوفان کاملا متفاوت است
ت=در روش علمی تعریف عملیاتی مفاهیم به کار رفته الزامی است این بدان معنی است که جزئیات علمی
هر تعریف از متغیرهای به کار رفته در تحقیق باید روشن باشد به نحوهی که کار هر محقق برای محققان
دیگر کاملا قابل فهم ودر صورت لزوم به وسیله آنها قابل تکرار باشد.
ث=روش علمی از عینیت برخوردار است وهمین ویژگی آن را از روش کار هنرمند یا نویسنده متمایز
می سازد یعنی در روش علمی بین مشاهده کنندگان یا خوانندگان مختلف اتفاق نظر وجود دارد
وهر کسی نمی تواند بنا به میل یا سلیقه خو مطلب را تعبیر وتفسیر کند
مراحل تحقیق علمی در روش علمی کار با طرح یک سوال آغاز می شود که مسئله مورد نظر را بیان
میکند به عنوان مثال اگر محققی بخواهد تاثیر فشار گروهیرا بر میزان همرنگی فرد با گروه بسنجد می تواند
مسئله را بدین صورت مطرح کند آیا فشار گروهی بریک شخص می تواند سبب همرنگی او با جماعت شود
پس از بیان مسئله محقق جمله ای اثباتی را که معمولا پاسخی مثبت به سوال ذکر شده است عرضه می کند
این جملهاثباتی که صحت آن موقتا پذیرفته می شود فرضیه خوانده میشود در مثال ذکر شده  فرضیه
می تواند چنینجمله باشد:فشار گروهی سبب همرنگی شخص با جماعت می شود.
اکنون محقق به جمع آوری اطلاعات می پردازد تا بتواند فرضیه ارائه شده را بیاموزد این جمع آوری
اطلاعات شکلهای گوناگون به خود میگیرد.محقق میتواند به مشاهده یا مصاحبه بپردازد پرسشنامه تهیه
کند یا مثلا دست به انجام آزمایش بزند. در مثال بلا بهترین روش جمع آوری اطلاعات طرح ریزی
یک آزمایش است که در آن فشار گروهی در چندین گروه به درجات مختلف اعمال و مشاهده که تاثیر این
فشار بر میزان همرنگی یک فرد چگونه است.
پس از جمع آوری اطلاعات قدم بعدی تجزیه وتحلیل اطلاعات است.در این تجزیه و تحلیل معمولا
از روشهای آماری گوناگون کمک گرفته می شود وبلاخره پس از این تجزیه وتحلیل به مرحله نتیجه نهایی میرسیم در این مرحله است که می توانیم ببینیم نتایج به دست آمده فرضیه تحقیق را تایید میکند یا نه.
در مثال ذکر شده مثلا محقق یک گروه نمونه تصادفی انتخاب می کند آنهارا باهم به طور تصادفی به
چهار گروه تقسیم میکند سه گروه آزمایشی ویک گروه گواه یا کنترل خواهد بود.سه گروه آزمایشی
به ترتیب:گروه فشار کم.فشار متوسط.فشار زیاد خواهد بود.درهر گروه کوشش خواهد شد که فردی را به
پذیرش عقاید گروه وادار کنند.سپس میزان همرنگی آزمودنیهادر هر گروه سنجیده می شود این سنجش  با
استفاده از آزمونهای آماری مثلا در این مورد تحلیل واریانس صورت میگیرد.مراجعه به جدولهای آماری
خاص نشان خواهد داد که آیا گروهها توانسته اند افراد مورد نظر را با خود همرنگ کنند یا نه و آیا همرنگ
شدن با میزان فشار بستگی دارد یا نه مثلا در مورد تحقیق ذکر شده اگر معلوم شود که هر سه گروهدر مقایسه
با گروه کواه بیشتر توانسته اند آزمودنیهای مورد نظر را با گروه همرنگ کنند علاوه بر آن اگر مقایسه سه
گروه آزمایشی نشان بدهد که در گروه فشار کم میزان همرنگی کمتر ازهمه در گروه فشار متوسط همرنگی
متوسط ودر گروه فشار زیاد همرنگی بوده است نتیجه گیری آن خواهد بود که اصولا میزان همرنگ شدن با میزان فشار گروهی متناسب است.
انواع روش های تحقیقاتی
با این مقدمه چینی در مورد روش علمی اکنون به بحث پیرامون روشهای تحقیق در روان شناسی اجتماعی
میپردازیم عنوان روشهای تحقیق در روان شناسی اجتماعی نباید این تصور را به ذهن خواننده بیاورد که
روشهای تحقیق در روانشناسی اجتماعی غیر از روشهای تحقیق در رشته های دیگر علوم انسانی است بلکه
تنها حاکی از آن است کهبرخی از این روشهای تحقیق در حوزه روانشناسی اجتماعی کاربردهای بیشتری
دارند مهمترین این روشها عبارتند از :تحقیق آرشیوی*تحقیق زمینه یابی*تحقیق میدانی*آزمایش طبیعی*آزمایش میدانی وتحقیق(آزمایش)آزمایشگاهی در دنباله این مبحث هر یک از این روشها را به
اختصار وبا ذکر محاسن ومعایب آنها شرح میدهیم.ترتیب آمدن این روشها بر اساس میزان کنترلی است که در هر یک از این روشه میتوان به موقعیت تحقیق اعمال نمود
الف=تحقیق آرشیوی
تحقیق آرشیوی به تجزیه وتحلیل اطلاعات موجود در بایگانیها وسوابق موجود در باره وقایع ورویدادهای
گذشته اطلاق می شود. اگر یک روانشناس اجتماعی بخواهد درباره مسائل روان شناسی اجتماعی دوران
صفوی تحقیق کندراهی به جز مراجعه به آرشیوها کتاب های تاریخ*نوشته ها*نامه ها*وسفر نامه هایی که حاوی اطلاعات
در باره دروه صفویه هستند ندارد.همین طور اگر محققی بخواهد درباره اوضاع سیاسی زمان
مشروطیت در ایران پژوهشی انجان دهد باید به آرشیو های خاطران رجال سیاسی*نطقهای مجلس شورای ملی
در آن زمان ومنابعی که در وقایع آن دوران ثبت کرده اند مراجعه کند به عنوان مثال هاولند وسی یرز
این فرضیه را کهناکامی منجربه پرخاشگری می شود مورد بررسی قرار دادند.آنها رابطه بین قیمت
پنبه در مناطق جنوبی آمریکا وتعدادلینچ کردن سیاهپوستان به وسیله سفید پوستان در سالهای بین 1882 تا1930 بررسی کردند ونشان داداند که هر سالی که نرخ پنبه کاهش پیدا کرده(که به معنی خرابی وضع اقتصادی ودر نتیجه ناکامی صاحبان مزارع پنبه بوده)تعداد سیاهپوستان لینچ شده افزایش پیدا کرده بود
مزایای تحقیق آرشیوی
تحقیق آرشیوی محاسن متعددی دارد.نخست اینکه در این روش عطف به گذشته امکان پذیر است یعنی
محقق میتواند رویدادهایی را مورد بررسی قرار دهد که سالها وحتی قرتهااز زمان او فاصله دارند .دوم آنکه
غیر عکس العملی است.معمولا یکی از مشکلات مصاحبه وتحقیقات پرسشنامه ای این است که پاسخ دهنده
ممکن است پاسخ خود را در جهت خواسته محقق یا بر خلاف جهت خواسته اوارائه کند.اما در تحقیق
آرشیوی چنین مشکلی وجود ندارد(وب وهمکاران*1966;دو و رایتمسن*1984)
معایب تحقیق آرشیوی
نخستین عیب تحقیق آرشیوی این است که امکان دارد محقق از وجود اطلاعات بیشتر درباره موضوعات تحقیق
خو خبر نداشته باشدویا اگر هم خبر داشته باشد برای او امکان دسترسی به آن اطلاعات وجود نداشته باشد در
نتیجه او مجبور شود که به اطلاعات متناقص در یک زمینه است مثلا یک روانشناس اجتماعی ضمن بررسی
آرشیوهای دوران تعیین اینکه کدام یک از این دو دسته اطلاعات درست است*دوشواری کار
این محقق را نشان می دهد ومستلزم تجربه*آگاهی*ودقت زیاد است.
در هر حال علی رغم این معایب تحقیق آرشیوی برای محققان فرصت خوبی فراهم میکند تا گستره
وسیعی از اطلاعات را در گستره وسیعی از زمان ومکان بررسی کنند.وهرگاه این روش همراه با روشهای
دیگر تحقیق به کار رود بر دقت وصحت پژوهش خواهد بود.
2=تحقیق زمینه یابی
این روش که به اسامی دیگری چون تحقیق پیمایشی وتحقیق نظر خواهی نیز نامیده شده است*هنگامی به
کار میرود که محقق بخواهد با نظرخواهی از یک گروه نمونه انتخاب شده نظر یک جامعه آمارگیری بزرگ را
درباره موضوعات مختلف بداند نمونه هایی که در کشور مارایج است نظر خواهی هایی است
که از مردم درباره ویژگیهای کارگر نمونه*معلم نمونه*ونماینده مجلس شورای اسلامی صورت میگیرد.کاملترین
صورت تحقیق زمینه یابی رفراندم است که درآن از کل چند ملیتی نظیر موسسه گالوپ عمدتا به کار زمینه یابی در
حوزه سیاست*اقتصاد*بهداشت*ونظایر انها اشتغال دارند.
برای جمع آوری اصلاعات در تحقیق زمینه یابی معمولا از مصاحبه وپرسشنامه استفاده می شود
مصاحبه روشی است که محقق طبق یک برنامه از پیش تعیین شده از آزمودنیها به طور شفاهی سوالاتی کرده و
پاسخ آنها راثبت میکند.این مصاحبه میتواند حضوری*تلفنی*تلویزیونی ورادیویی باشد.روش مشابه
دیگر*استفاده از پرسشنامه است که در آن پاسخ دهنده سوالاتی را که از پیش نوشته شده است خود مطالعه
کند وبه صورت کتبی پاسخ بدهد
روانشناسان اجتماعی غالباپرسشنامه را همراه با روشهای دیگرجمع آوری اطلاعات به کار می برند اما
زمینه یابی منحصرابرجمع آوری اطلاعات از این دوطریق متکی است.درهر دوحالت محقق حیطه تحقیق
خود رامشخص کرده وبعد مجموعه ای از سوالاترا طرح میکند که پی به باورها*نگرشها*وتجربه های
آمودنی های گروه نمونه در رابطه با موضوع تحقیق ببرد.بعدایت اصلاعات را به کل جامعه آمار مورد نظر خود تعمیم می دهد.
یک نمونه مناسب از تحقیق طمینه یابی در سال 1976به وسیله کمپبل ومحققان همکار وی برای
ارزیابی کیفیت زندگی در آمریکا انجام گرفت.پس از انتخاب دقیق یک گروه نمونه2164نفری از افراد 18
ساله و بالاتر که نماینده تمام بخشهای جامعه وتمام نواحی کشور بود این محققان مصاحبه طولانی با آنها
انجام دادند تا معلوم کنند که میزان رضایت مردم از زندگی خو به طور کلی ودر جنبه های خاص از
زندگی نظیر شغل*ازدواج*وبهداشت چه اندازه است.یافته های اولیه حاکی از آن بود که بیشتر مردم به طور
نسبی از زندگی خود راضی هستند.اما تحلیل دقیقتر اصلاعات جمع آوری شده نشان داد که احساس رضایت
ذهنی ارتباط نزدیکی با ویژگیهای عینی موقعیتهای زندگی دارد.به عنوان مثال میزان رضایت خاطر از
ازدواج به سطح تحصیلات مربوط می شودکسانی که تحصیلات کمتری دارند احتمالبیشتری دارد که اعلام
کنند از ازدواج خود رضایت کامل دارند تا کسانی که تحصیلات بالاتری دراند.جالبتر اینکه رضایت زنان
از ازدواج با سطح تحصیلات همبستگی معکوس داشته است واینکه مردان با افزایش تحصیلات به طور نسبی
از زنان رضایت خاطری بیشتری از ازدواج خد نشان داده اند
مزایای تحقیق زمینه یابی
یکی از مهمترین مزایای تحقیق زمینهیابی این است که اگر نمونهیابی این است که اگر نمونه انتخاب شده دقیق باشد وبع درستی انتخاب
شده باشد می توان با استقاده از این گروه نمونه اطلاعات نسبتا دقیقی درباره یک جمعیت بزرگ (گاه چندین
میلیونی)به دست آورد کاری که اگر قرار باشد از فرد فرد آن جمعیت نظر خواهی شود ابعادی غول آسا پیدا
خواهد شد مزیت دوم این روش سر راست بودن ودست اول بودن اطلاعات است به جای اینکه موقعیتی
مصنوعی (مثلادرآزمایشگاه)فراهم کنیم تا آزمودنی رفتار مورد نظر را در آنجا نشان میدهد وماآن را ثبت
کنیم یا آزمودنی رادرموقعیتی طبیعی پیدا کنیم واوراموردمشاهده قرار دهیم دراینجاآزمودنی رادرمورد
موضوع تحت بررسی خود مستقیما مورد سوال قرار میدهیم دربعضی موارد این روش اصولاتنها راه کسب
اطلاعدر مورد یک مطلب است مثلا اگر ما با دانستن رویدادهای دوران کودکی یک فرد علاقه مند داشته باشیم
پرسش مستقیم از شخص ممکن است تنها راه جمع آوری اطلاعات درآن باره باشد
مزیت پرسش نامه برمصاحبه در نظرخواهی گمنامی در پاسخدهی به پرسشنامه است که درمواردی مانند
جمع آوری اطلاعات در زمینه مسائل خصوصی زندگی بسیار اهمیت دارد امامصاحبه در عوض این حسن را
دارد که مصاحبه کننده سوالات گنگ ومبهم میکند وهمین طور میتواند معین کند چه شخصی به پرسشها پاسخ داده است.
معایب تحقیق زمینه یابی
شاید بزرگترین عیب تحقیق زمینه یابی را بتوان عکس العملی بودن احتمال آن دانست وقتی از پاسخ دهنده ای
درباره موضوعی چه به صورت کتبی وچه به صورت شفاهی سوالاتی میشود او ممکن است پاسخ خود را به
نحوهی ارائه دهد که یا در جهت خواسته سوال کننده باشد ئیا عمدا در جهت مخالف خواسته او.این اشکال در
روش تحقیق به نگرانی از ارزشیابی معرف است.چنانکه قبلا اشاره کردیم منظور از این اصطلاح این است
که اغلب افراد از مورد ارزشیابی قرار گرفتن مضطرب می شوند ووقتی این ارزشیابی به وسیله روان شناسان
انجام گیرد اظطراب آنها شاید بیشتر شود زیرا نگران وضع روانی خود خواهد شد.
عیب دیگر زمینه یابی مصاحبه ای وپرسشنامه ای احتمال نادرست بودن غیر عمدی پاسخهاست.وقتی مااز
کسی درباره  رویدادهای دوران کودکی او می پرسیم پاسخ دهنده ممکن است آن رویدادها را بادقت وصحت
کافی به یاد نداشته باشد این مشکل ممکن است حتی درباره رویدادهای نزدیکتر نیز صادق باشد چه برسد به
دروان کودکی.
در زمینه یابی پرسشنامه ای کنترل محقق بر محیط وزمینه ای که پاسخ دهنده در آن به سوالات پاسخ
میدهد بسیار کم است وحتی نمیتواند مطمئن باشد که پرسشنامه پر شده به وسیله فرد مورد نظر  او پر شده
است یا دیگری از سوی دیگر مصاحبه اگرچه این نوع کنترلها را به همراه دارد اما ممکن است در معرض
غرض ورزی وسوگیری مصاحبه کننده واقع شود.
3=تحقیق میدانی
در این روش محقق مدتی در میان جامعه مورد نظر خو زندگی می کند وبه تحقیق درباره موضوعاتی خاص
در آن محیط میپردازد.دراینجا محقق هیچ گونه دستکاری در محیط انجام نمیدهد بلکه بدون هیچ دخالتی
در جریان طبیعی رویدادها تا انجام که میتواند اطلاعات جمع آوری می کند نمونه هایی از اینگونه پژوهشها به
وسیله مارگارت مید ومالینوسکی در باره قبایل دئر افتاده در نقاط مختلف جهان عرضه شده است
نمونههای کنترل شده تری از تحقیق میدانی به وسیله بارکر وشاگن ونیوکام  انجام شده است بارکو شاگن
تحقیقات خود را روی یک شهرک با جمعیت 830 نفری متمرکز کردند و رفتار
ساکنان این شهرک را با رفتار دهکده های انگلیسی با همان بزرگی مقایسه کرد.نیوکام به مدت یکسال
نگرشهاوارزشهای دانشجویان بنینگتون کالج در ورمونت را مورد مطالعه میدانی قرار داد و این نگرشها و
ارزشها رابین دانشجویان سال اول وسال آخر مورد مقایسه قرار داد تا نشان دهد دوران تحصیل در دانشگاه چه
نقشی در تغییر نگرش دانشجویان داشته است
در تحقیقات میدانی مشاهده عنصر را تشکیل می دهد از انجا که مشاهدهمردم برای بیشتر افراد
تجربه ای آشنا ومرسوم است غالبا درک اینکه مشاهده نظامدار علمی تا چه حدی دشوار است برای ما آسان
نیست نخست اینکه محقق باید محیط کاملا آشنا شود واز نوع رفتار هایی که بیشترین احتمال وقوع را
دارندآگاه گردد دوم آنکه محقق باید تصمیم بگیرد چه رفتارهایی را ثبت کند مثلا آیا بهترین است توجه
خود را به رفتار هایی معطوف کند که ثبت آنها آسانتر است؟آیابه واحدهای کوچک تری از رفتار علاقه مند
است یا واحد های بزرگتری را مورد نظر قرار بدهید؟روشن است که انتخاب هر یک از این مطالب بستگی
کاملی با سوالی دارد که محقق پیش کشیده است اگر چه محقققان میدانی قرار نیست به دستکاری محیط و
موقعیتها بپردازد اما آنه نیز همانند محققان دیگر رشته ها مجموعه ای از پرسشها را پیش از آغاز مطالعه اصلی فراهم میکنند
وقتی مقوله های رفتار مرود نظر برای مشاهده انتخاب شدند محقق باید روشهای مشخصی برای ثبت
اطلاعات مربوط به آنها برگزیند وبلاخره مشاهدهگر باید یک رشته تحقیقات مقدماتی را برای تعیین پایایی
اندازه گیرهای خود انجام دهد.به عبارتی دیگر باید نشان داده شود که اگر چند مشاهده گر مختلف یک
رویداد یکسان را به روشی یکسان مشاهده کنند به نتایح یکسانی خواهند ریسد.بدون وجود چنین پایایی یک
نظام کد گذاری رفتارها صرفا منعکس کننده سوگیریهای یک مشاهده گر است ونمیتواند مبنای یک اظهار
نظر عملی قرار گیرد.
محاسن تحقیق میدانی
مهمترین مزیت تحقیق میدانی واقعی بودن آن است تمرکز این روش بر رویداد هایی که به طور طبیعی
و در زمینه های طولانی زندگی واقعی روی میدهند.به علاوه چون غالب تحقیقات میدانی در جریان یک دوره
زمانی طولانی صورت میگیرد میتوانند اطلاعاتی در زمینه توالی رویداد ها وتحول رفتارها به دست دهند
اطلاعاتی که با استفاده از روش های دیگری نظیر آزمایش میدانی وتحقیق آزمایشگاهی نمی توان به دست
آورد.همین طور طول زمان در تحقیق میدانی امکان جمع آوری اطلاعات درباره چندین متغییر وابسته را
فراهم می آورد به علاوه چون محیط تحقیق محیط واقعی است نتایج حاصله از قدرت تعمیم زیادی
برخوردار است چنین تنوعی در کار تحقیق میدانی وقتی در جهت تعداد محدودی از مفاهیم هدایت شوند در
نتیجه گیری های ما اطمینان بیشتری میتوانند ایجاد کنند تا وقتی که تنها یک نوع اندازه گیری وجود داشته باشد

معایب تحقیق میدانی
هر چند مطالعات میدانی انجام شده گنجینه از داده ها برای ما فراهم میکند اما فقدانکنترل در زمینه
تحقیقات میدانی می تواند مسلئه زار باشد از آنجا که در این نوع تحقیق متغیر مستقل کنترل شده ای وجود
ندارد رسیدن به نتایج علت ومعلولی در آن دشوار است.
مشکل دوم تحقیق میدانی حضور محقق در صحنه تحقیق است که آزمودنیها از آن آگاهی دارند  وهمین
آگاهی می تواند در آزمودنیها پاسخ عکس العملی ایجاد کند.بیشتر مشاهده گران با تجربه معتقدند که در
جریان یک تحقیق میدانی دراز مدت آزمودنیها نسبت به حضور محقق بی تفاوت می شوند اما این مشکل به
هرحال به جای خود باقی است.
عیب سوم این است که آگاهی منابع جمع آوری اطلاعات ممکن است دارای اشکال باشند مثلا محقق
ممکن است در مورد یک رسم قدیمی یک روستا از افراد کهنسال کمک بگیرید و این افراد به علت
فراموشی بخشی از اطلاعات را حذف کنند ویا خود چیزهایی بر آنها بیفزایند.
هر چند تحقیقات میدانی همیشه بهترین وسیله آزمودن فرضیه های آزمایشی خاص نیستند اما می توان از
این تحقیقات به عنوان یک منبع غنی اطلاعات که زمینه ای برای آزمایش های کنترل شده دیگران فراهم میکند استفاده کرد
4=در این روش محقق طرح یک آزمایش در محیط طبیعی پیاده میکند مثلا یک محقق ممکن است
بخواهد تاثیر اضافه پرداخت را بر روی میزان تولید مطالعه کند برای این منظور او میتواند در یک واحد
تولیدی دو گروه را انتخاب کند به یک گروه به مدت شش ماه هر ماه مبلغی اضافه بپردازد وبه گروه دیگر
چنین مبلغی نپرددازد ودر طول این شش ماه مقدار تولید را در هر گروه با هم مقایسه کند
همین طور اگر محقق بخواهد اثرات شکل گیری گروهها را در کلاس بر روند کار کلاس مطالعه کند بهترین
مکان کلاس در است.
مثال جالب دیگر آزمایشی است که به وسیله سلیگمن وهمکاران 1985 انجام گرفته است به 30
نفر از مشتریان یک پیتزا فروشی که با تلفن پیتزا سفارش داده بودند که پیتزای آنهابا تاخیر
تحویل داده می شود وبه 30 مشتری دیگر گفته شد که سفارش آنه زودتر به دستشان خواهد رسید.دلایل
عرضه شده برای این تغییر در زمان تحویل مختلف بود:در بعضی موارد دلیل آن جلو بودن راننده از برنامه
وفعال بودن او یا بر عکس ناشی از تنبلی وی ذکر کرده ودر موارد دیگر علت تاخیر را وضع ترافیک معرفی
کرده بودند.هدف محققان این بود که مشخص کنند  تاخیر در تحویل یا زودتر رسیدن سفارش به دست
مشتری چا اثری بر نحوه انعام دادن مشتریان به راننده خواهد داشت.وقتی تاخیر یا زود تحویل دادنبه علت
عوامل موقعیتی روی داده بود اثری بر نحوه انعام دهی نمی گذاشت اما در مواردی که راننده به عنوان عامل
تاخیر یا جلو انداختن تحویل سفارش معرفی شده بود انعام کمتری یا زیاد تر شده بود. چنانکه میبینیم در
آزمایش میدانی نیز مانند تحقیق در آزمایشیگاه کنترل متغییر مستقل در دست آزمایشگر است وآزمودنیهای نیز
به طور تصادفی به موقعیتهای تصادفی به موقعیت های آزمایشی وگواه گمارده می شوند مثلا در آزمایش ذکر شده دو متغیر مستقل
وجود داشت:یکی در زمان تحویل سفارش ودیگری علت تاخیر یا زود رساندن سفارش مشتریها در این
آزمایش به دو موقعیت تاخیر وزود رساندن گمارده شدند وبرای کنترل احتمالی سوگیری راننده نمی دانست که مشتریها مربوط به کدام موقعیت هستند
 
مهمترین حسن آزمایشی میدانی اعتبار نتایج زیرا این نتایج از محیط واقعی به دست آمده اند ونه از
موقعیت مصنوعی آزمایشگاه.دوم اینکه چون آزمودنیها معمولا نمی دانند که به عنوان آزمودنی در یک
آزمایش شرک ت دارند احتمال پاسخهای عکس العملی در آنها بسیار کم است .سوم اینکه چون آزمایش انجام
می گیرد ومتغیر مستقل کنترل شده ای از سوی آزماشگر اعمل می شود و دیگر شرایط آزمایش از قبیل
تصادفی بودن نمونه مانند تحقیق آزمایشیگاهی در آن رعایت می شود نتایج علت ومعلولی به دست می آید که
اهمیت آن در کار پژوهش بر کسی پوشیده نیست همین محاسن آزمایش میدانی را یکی از روشهای ایده آل
تحقیق کرده است و در روان شناسی اجتماعی این روش به فراوانی به کار می رود

محاسن آزمایش میدانی
اگر چه به نظر می رسد که آزمایش میدانی ترکیبی ایده آل از قواعد جدی آزمایشگری و واقعی بودن محیط
وقوع رفتار را در خود دارد اما معایب بالقوه ای نیز در آن وجود دارد که ناشی از ماهیت متغیر مستقل متغیر
وابسته اخلاق آزمایشگری وتحقیق ودشواریهای علمی کار است.نخست اینکه محیط آزمایش یک محیط
باز است که رویداد های متعدد ومتنوع همزمان در آن احتمال وقوع دارند که امکان کنترل آزمایشگر برآنها
چندان بالا نیست.بنابراین ضرورت دارد که متغیر مستقل به قدر کافی آشکار واز متغیر های مداخله گر قابل تمیز باشد
متغیر وابسته نیز در آزمایش میدانی باید به دقت انتخاب شود.آزمایشگر باید بتواند رفتار مربوط به متغیر
وابسته را فورا مشاهده کند وتغییرات آن را به دقت مورد قضاوت قراردهد.برای تحقق این امر توصیه شده
است که متغییر وابسته حتی الامکان رفتاری ساده باشد و حتی به صورتی باشد که بتوان آن رامکررا به صورت وجود یل عدم وجود ثبت کرد
مشکل دیگری موضوع اخلاقی تحقیق است.ایده آل در آزمایشهای روانشناسی این است که آزمودنیها در
آزمایش شرکت کنند ببدون آنکه به آنها اطلاع داده شود یا از آنها اجازه گرفته باشند.اما منشور اخلاقی
تحقیق بی خبری کامل آزمودنی و بی اجازه بودن تحقیق را رد میکند.در عین حال در اغلب آزمایشها هر
چند به آزمودنی ممکن است گفته شود که در آزمایش شرکت می کند اما هدف واقعی آزمایش از او پنهان
نگاه داشته شده وتنها بعد از آزمایش به اطلاع او می رسد. این مسئله مهمی است زیرا از یک طرف غافل
بودن آزمودنی از اینکه تحت آزمایش است غیر اخلاقی است و از سوی دیگر آگاهی او از هدف آزمایش
آن تحقیق را از اعتبار می اندازد.این تضاد در آثار محققانی چون ارونسون وهمکاران1985 کلمن
1968سلتیز وهمکاران 1976 به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است
بیان معایب ذکر شده نه بدین منظور است که محققان از آزمایشهای میدانی گریزان شوند بلکه هدف آن
است که محقق بر ظرایف کار در آزمایش میدانی آگاهی یافته و دقت و وسواس لازم را در کار آزمایش خود
به خرج دهد وگرنه آزمایش میدانی چنانکه اشاره کردیم یکی از رایجترین روشهای تحقیق در روانشناسی اجتماعی است

آزمایش طبیعی
در این روش آزمایشگر طرح آزمایش خود را پس از وقوع یک سانحه طبیعی مثل زلزله یا سیل اجرا می کند
نمونه های مختلفی از این آزمایشها به وسیله والاس 1957*1956 وجانیس 1965 انجام گرفته
است در این پژوهشها واکنشهای افراد در برابر ویرانیها و تلفات جانی ایجاد شده به وسیله طوفان وگرد باد
مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه گیریهای جالبی در زمینه این گونه واکنشها از قبیل بهت زدگی انکار پذیرش
تدریجی کوشش برای جبران باز سازیبه دست آمده است.

محاسن آزمایش طبیعی
مهمترین حسن آزمایش طبیعی بارز قوی بودن متغیر آزمایشی است مثلا اگر محققی بخواهد تاثیر مشاهده
مرگ دیگران را در شکل گیری پیوند های گروهی و میل به کمک رسانی بررسی کند هیچ گاه در محیط
آزمایشگاه نمی تواند تعدادی از مردم را بکشد تا اثر مشاهده آنها را بر رفتار آزمودنیها بسنجد.اما در یک
سانحه طبیعی ممکن است امکان مشاهده صدها کشته برای آزمایشگر فراهم باشد وبدین ترتیب متغیر
آزمایشی در قویترین وموثرترین شکل احتمالی خود در اینجا وارد عمل می شود.از سوی دیگر آزمایش
طبیعی محاسن هر تحقیق آزمایشی یعنی یافتن رابطه علت ومعلولی و فرضیه سنجی را نیز با خود دارد.

معایب آزمایش طبیعی
سوانح طبیعی معمولا احتمال وقوع کمی دارند.این امر البته از لحاظ انسانی یک حسن به حساب می آید اما از
لحاظ پژوهش جزء معایب محسوب می شود زیرا احتمال انجام آزمایش را کم می کند از سوی دیگر چون
سوانح طبیعی ناگهانی و بی خبر وقوع می یابند آزمایشگر مجبور است طرح خود را آماده وگوش به
زتگ وقوع یک سانحه باشد که البته ممکن است این انتظار سالها طول بکشد.عیب سوم این است که امکان
کنترل متغیر های مزاحم در اینجا از تحقیق میدانی و آزمایش میدانی هم کمتر است زیرا وضعیت فوق العاده
محیط وقوع سانحه امکان دخالت متغیر های گوناگون را در جریان آزمایش بیشتر می کند وبلاخرهاین که خود
آزمایشگر ممکن است تحت تاثیر وضعیت فاجعه قرار گرفته و در صحنه دخالت کند مثلا به عنوان کمک
رسانی این امر هر چند از لحاظ اخلاقی و انسانی بسیار پسندسده است و اما از لحاظ فرهنگ *پژوهش آزمایش
انجام شده و نتایج حاصله از آن را از اعتبار می اندازد

تحقیق(آزمایش)آزمایشگاهی

چنانکه از نام پیداست این روش شامل انجام یک آزمایش در محیط آزمایشگاه است.حجم بسیار قابل
توجهی از تحقیقات روان شناسی اجتماعی به این نوع آزمایشها اختصاصی دارد.آزمایشهای اش درباره
همرنگی با جماعت (اش1958-1956)آزمایشهای میلگرام در باره اطلاعات وفرمانبرداری
میلیلگرام 1963*1974 آزمایشهای فیستینگر وکالسمیت در زمینه تغییر یافتن نگرش به علت ایجاد ناهماهنگی
شناختی در افراد (فستینگر و کارلسمیت*1959)وآزمایشهای دارای وگراس در زمینه اثر برداشت
آزمودنیهای از وضیعت اقتصادی-اجتماعی افراد بر قضاوت آنها قابلیتهای دیگران(دارلی وگراس
1983نمونه هایی از استفاده از روش آزمایشگاهی در تحقیقات روانشناسی اجتماعی هستند.نتایج به دست
آمده از این آزمایشها به وضع نظریه های مهمی در روان شناسی اجتماعی منجر شده ودامنه کاربر آن را به
حوزه دیگر نظیر مدیریت تعلیم وتربیت وسیاست گسترش داده است.

محاسن تحقیق آزمایشگاهی
شاید عمده ترین حسن تحقیق آزمایشگاهی را بتوان امکان اعمال کنترلی فراوان آزمایشگر بر روی متغیر های
آزمایش دانست در این روش محقق این مکان را پیدا می کند که همه متغیرها را به جزء متغیر یا متغیر های
مورد نظر ثابت نگهدارد و اثر متغیر های مورد نظر را بر متغیر وابسته مورد بررسی قرار دهد همین امکان
گمارش تصادفی آزمودنیها به موقعیتهای آزمایش وگواه بخوبی امکان پذیر است. علاوه بر این یافتن رابطه
علت و معمولی میان متغیر وابسته وامکان فرضیه سنجی از مزایای است که در همه تحقیقات
آزمایشی و از جمله در این روش امکان پذیر است به مین دلایل عده زیادی از روانشناسان اجتماعی هرجا
که امکان آن وجود داشته باشد تحقیق آزمایشگاهیی را بر دیگر روشها ترجیح می دهند
معایب تحقیق آزمایشگاهی
مهمترین ایرادی که بر تحقیق آزمایشگاهی گرفته شده است .مصنوعی بودن آزمایشگاه است که
می تواند تعمیم پذیری یافته ها را به موقعیتهای واقعی دشوار سازد انتقاد دوم که از سوی کسانی است چون ارن 1969
عنوان شده وجود ویژگی تقاضا ونگرانی از ارزشیابی در این نوع تحقیق است.ویژگی تقاضا
شامل این است که آزمودنی هدف آزمایش را حدس بزند وسعی کند به گونه ای رفتار کندکه آزمایشگر
می خواهد نگرانی از ارزشیابی نیز اشکالی است که قبلا در همین بحث از آن یاد کردیم.وبلاخره انتقاد دیگر
احتمال وجود انتظارات آزمایشگر در تحقیق آزمایشگاهی (روزنتال1966)در بعضی موقعیتها نشان
داده شده است که چون آزمایشگر از فرضیه های آزمایشی خود آگاه است گاهی به طور غیر عمدی نتایج را
در جهت تاییدفرضیه های خود  هدایت میکند.البته این انتقاد را می توان به مه انواع تحقیقاتی واردکرد اما
ظاهر احتمال  وقوع آن در تحقیق آزمایشگاهی بیشتر است.به همین جهت است که گاهی بعضی از محققان که
به نتایج گزارش شده محققی مشکوک می شوند به تجربه وتحلیل دوباره داده های او دست میزنند و یا
آزمایش او راتکرار میکنند وچه بسا به نتایج متفاوتی برسند.
با وجود همه این اشکالات تحقیق آزمایشگاهی به علت همان کنترل ودقت زیادی که دارد از مرسومترین
روشهای تحقیقی در همه رشته های علمی و از جمله در علوم انسانی است و در روانشناسی اجتماعی نیز کاربرد
وسیعی دارد.در کتاب حاضر در موارد بسیاری برای تایید نظریه های ابراز شده نتایج آزمایشهای مختلفی که
در آزمایشگاههای روانشناسی انجام گرفته اند مورد استفاده قرار خواهند گرفت..