فضای سبز شهری

چکیده

امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن قابل مقایسه نیست. شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره یگانه شهرها در متابویلسم آن‌ها نقش اساسی را دارا می‌باشد که کمبود آن‌ها می‌توانند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد. از اهداف مقاله ارزیابی کیفی و تدوین نقش فضای سبز در بهبود زندگی شهروندان و ایجاد آرامش خاطر در آن‌هاست.روش پژوهش از نوع کتابخانه ای و اسنادی است.نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فضاهای سبز شهری دارای بازدهی اجتماعی و اکولوزیکی هستند که مهم‌ترین اثر فضای سبز در شهرها ، کارکردهای محیط زیستی ، یا بازدهی اکولوزیکی آن‌هاست که شهرها را برای زیستم مساعد می‌سازد و با آثار مخرب گسترش صنعت و حمل و نقل مقابله می‌کند و موجب ارتقای کیفی در زندگی شهروندان می‌شود . اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع به حساب می‌آید.
  
کلمات کلیدی : فضای سبز شهری ، شهروندان ، کیفیت زندگی شهری.

مقدمه

در هر دوره و زمانی ، با توجه به دانش و علم بشر ، نیازها و خواسته های او ، شرایط اجتماعی – اقتصادی ، سیاسی ایدئولوژیکی ، سکونتگاه های مرتبطی بوجود می‌آیند و به نوعی در خدمت رفع نیازهای بشری قرار می‌گیرند. اولین سکونتگاه‌ها به شکل روستاهای سنتی بودند و جدیدترین آن‌ها یعنی ابر شهرها با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت در پهنه این کره خاکی ایجاد شده‌اند.از طرف دیگر افزایش جمعیت جهان و به تبع آن جمعیت شهر نشین از 4 درصد در سال 1900 به 45 درصد در سال 1993 و تعداد شهرها از 83 شهر بالای یک میلیون در جهان به 280 شهر در حال حاضر رسیده است که انتظار می‌رود تعداد ان تا سال 2015 دو برابر شود. این شهرها با تغیراتی که در انها ایجاد شده با طبیعت فاصله‌ی زیادی پیدا کرده‌اند. آلودگی‌های ناشی از صنایع و تکنولوژی شهرها را به جهنمی برای ساکنان آن تبدیل کرده است . همچنین توسعه بی رویه شهرها به صورت افقی و عمودی باعث تخریب طبیعت شده است . طبیعت و فضای سبز که سال‌ها به عنوان قلب تپنده‌ی زیست گاه های بشری ایفای نقش می‌کرد و بهترین محل و موقعیت ایجاد شهر های نخستین بود. با بی توجهی به ساکنان شهر رو به افول و نابودی گذاشته است. با توجه به این بحران‌ها که روز به روز شهرها را تهدید می‌کند مانند آلودگی‌های صوتی ، آلودگی‌های هوایی ، و فشاهای روانی که در نتیجه زندگی در میان ازدحام ساختمان‌های سنگی و ترافیک‌های شدید و تردد انواع وسایل حمل و نقل لزوم توجه به نیاز های این جمعیت عظیم شهری احساس می‌گردد. افزایش جمعیت و تمرکز آن در سطح منطقه ای اثرات مستقیم بر کیفیت  محیط زیست دارد. بطوریکه رشد جمعیت ، فقر و فرسایش محیط زیست در کشور های رو به رشد دوری باطل را ایجاد کرده است.این دور باطل کیفیت زندگی مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داده و تلاش‌های کشور های جهان شوم را برای دستیابی به توسعه پایدار بی نتیجه گذارده است.یک از راه های رسیدن به توسعه پایدار داشتن رفاه و آسایش در زندگی جامعه می‌باشد که امروزه تلاش همه مسوولین و دست‌اندرکاران امور جامعه تأمین رفاه  و آسایش مردم می‌باشد. آسایش و رفاه زندگی به دو قسمت مادی و معنوی یا روحی تقسیم می‌شود.که آسایش روحی و معنوی مهم‌تر از بقیه عوامل می‌باشد یکی از عوامل بیرونی تأمین آسایش و رفاه در فضاهای پرازدحام شهری فضاهای سبز شهری می‌باشد که تا به حال پژوهش‌های  زیادی تأثیر ان را برای آسایش شهروندان به اثبات رسانده است. از این رو امروزه بر نقش حساس و تعیین کننده طراحی و برنامه ریزی شهری در جهت حفظ ارتباط و محیط‌های شهری با فضای سبز و طبیعت تاکید می‌شود.


فضاهای سبز شهری ( پارک‌های شهری )

اصطلاح فضای سبز ، به وسیله برخی از دست اندر کاران برای مفهوم پوشش گیاهی شهرها به کار گرفته شده است. گاری مول اصطلاح منطقه سبز را برای بیان پوشش سبز شهرها به کار می‌گیرد. سعید آشتیانی فضای سبز را به منطقه ای پوشیده از گیاهان در داخل و اطراف شهرها می‌گویند که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهرها می‌باشند: تعدیل دما و تلطیف هوا و زیبا آفرینی.

 آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بنا شده، فضای سبز شهری نامیده می‌شود. فضای نسبتاً بزرگ ، متشکل از گیاهان با ساختی جنگلی و برخوردار از بازدهی زیست محیطی و اکولوژیک معین و در خور شرایط زیست محیطی حاکم بر شهر.

فضای سبز از دیدگاه شهرسازی:

عبارت است بخشی از سیمای شهر که از انواع گیاهان تشکیل یافته است.

فضاهای سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز ، و در مرحله  بعد به شهری و غیرشهری تقسیم می‌شوند. تفاوت فضاهای سبز و سطوح سبز از نظر اکولوژیکی در این است که سطوح سبز (  مثلاً زمین ورزشی چمنکاری شده ) نمی‌تواند مانند فضای سبز شبه جنگلی در کاهش آلودگی صوتی موثر باشد.و یا به نحو مطلوبی سبب کاهش دما شود.بر اساس این تقسیم یندی ، فضاها و سطوحی که با کاربری فضای سبز در شهرها ارتباط پیدا می‌کند. فضای سبز عمومی و خیابانی و سطوح سبز عمومی، خیابانی و چمن‌های ورزشی را شامل می‌شود. فضای سبز عمومی واحد بازدهی اجتماعی می‌باشد و برای عموم مردم برای گذراندن اوقات فراقت و تفریح قابل استفاده است و معمولاً پارک نامیده می‌شود. در واقع فضای سبز عمومی (اجتماعی)شامل فضای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می‌گردد. فضای سبز نیمه عمومی دارای بازدهی اکولوزیکی هستند اما تعداد استفاده کنندگان انها محدود است. محوطه های باز ادارات ، پادگان‌ها و بیمارستان‌ها ، نمونه‌هایی از این فضاها می‌باشد. فضاهای سبز خیابانی ،درختکاری حد فاصل مسیرهای پیاده رو و سواره رو و همچنین فضاهای میادین و یا زمین‌های پیرامون بزرگراه‌ها و خیابانهارا شامل می‌شود که عمدتاً جنبه زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واحد بازدهی اکولوژیکی می‌باشند.بطور کلی می‌توان گفت که بخش قابل توجهی از فضای سبز در طرح‌های شهری را قضای سبز عمومی تشکیل می‌دهد که به دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوزیکی به طور همزمان از اهمیت بالاتری برخوردار است.

تاریخچه احداث فضای سبز

تاریخ معماری و شهرسازی نمایانگر این مهم است که از ادوار گذشته بشر ضرورت احداث باغ و فضای سبز در شهر های اگرچه ابتدائی آن زمان پی برده بود تا از طبیعت و اصل خویش جدا نمانده است برای بیان نمونه ای از این طرز تفکر ، به حدائق معلقه باغ‌های معلق بابل اشاره کرد که پانصد سال پیش از میلاد در محوطه چهارده هکتاری کاخ عظیمی در مرکز شهر بابل احداث گردید. این باغ بزرگ عبارت از سطح‌هایی بود که بر ستون‌هایی استتار شده در هفت طبقه ، باغ‌هایی از گیاهان نادر آویخته بود. در قرن پنجم پیش از میلاد یونانیان به سبک معماری ( کرنت ) سر ستون های ساختمان‌ها را به شکل سبد گل و ستون‌ها را به صورت پیچک می‌ساختند. در آتن نیز ، محلات جدیدالتأسیس را درخت کاری می‌کردند. معماران مصری نیز ستون‌ها را به شکل باقلای قبطی ، پاپیروس و نخل ، هماهنگ با محیط اطراف و طبیعت می‌ساختند. شهر اسکندریه دارای باغ‌های ملی بزرگ بوده  و در آتن باغ گیاه شناسی و موزه و باغ وحش وجود داشت.ایرانیان نیز از عصر هخامنشیان در اطراف شهرهای خویش ، باغ‌های میوه احداث می‌کردند و گوجه و هلو از درختان رایج بوده است. البته از پارک‌های تفریحی هم گزارش‌هایی از زمان شاه عباس صفوی داریم  و باغ‌هایی از آن دوران به یادگار مانده است.سبک کلی باغ‌های قدیم ایران شامل یک حصار کلی ، کانال مرکزی که آب در آن جریان می‌یافت به شکل نهر و عمارت کلاه فرنگی که معمولاً در مرکز باغ و جای استراحت بود. نمونه‌هایی از این باغ‌ها چهارباغ اصفهان ، فین کاشان و ارم شیراز را می‌توان نام برد. حال ، به دنیای امروز بر می‌گردیم :  با توجه به آلودگی‌های روز افزون محیط زیست و نیازهای روحی بشر-گذشته از علایق ذاتی و تاریخی-طراحی شهرهای جدی ، جدا از فضای سبز نیست. نمونه آن ، شهر جدید برازیلیا در برزیل است که هماهنگ و مکمل طبیعی پیرامون خود طراحی و ایجاد شده است

اهمیت و کارکردهای مهم فضای سبز شهری

امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی‌های معضلات زیست محیطی آن‌ها موجودیت فضای سبز و گسترش آن برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده‌اند. شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره پیکره یگانه شهرها در متابولیسم آن‌ها نقش اساسی دارند که کمبود آن‌ها می‌تواند اختلالات جدی در حیات شهری به وجود آورد. توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها تعریف اغراق آمیزی از کارکرد آن نیست.بلکه این شبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار می‌رود.

این فضاها هم از دیدگاه تأمین نیاز های زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تأمین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد. در اینجا به مهم‌ترین کارکرد های فضاهای سبز در شهرها اشاره می‌شود.

1.کارکرد تفریحی : پارک‌ها بهترین محل برای آرامش و رفع خستگی هستند. امروزه کارکرد تفریحی پارک‌ها  و فضای سبز جایگزین بخشی از کارکردهای تفریحی خانواده روابط همسایگی و محلی ، بازار و ... شده است.

2. کارکرد بهداشتی : پارک‌ها و فضای سبز را می‌توان در زمره مراکز  تأمین کننده بهداشت و جان و روان افراد دانست.نقش گسترده فضای سبز در تمرکز اعصاب بر کسی پوشیده است.

3. کارکرد ارتباطی : پارک‌ها زمینه ساز روابط نانوشته سازمان یافته ای هستند که با توجه به نیاز های اقشار مختلف اجتماعی شکل می‌گیرد.و دوام می‌یابد.

4. کارکرد آموزشی : بازی و سرگرمی در آموزش و پرورش جسم و ذهن کودکان سهم موثری دارد. پارک‌ها هرچند وسایل بازی اندکی دارند ، زمینه کسب مهارت و خلاقیت را برای کودکان فراهم می‌سازند.

5. کارکرد خرید و فروش : به رغم اینکه پارک‌ها جایگاه گردش و آرامش هستند به دلیل حضور گسترده مردم در آن‌ها جای مناسب و پررونقی برای عرضه کالاهای مختلف مورد نیاز گردشگران هستند.

عملکرد های فضای سبز را می‌توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد.

1. فضای سبز عمومی : این‌ها فضاهای سبز شهری و پارک‌ها هستند که عملکرد های اجتماعی دارند.این فضاها برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت تفریح گردهمایی‌های اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2. فضای سبز نیمه نیمه : این فضاها نسبت به فضاهای عمومی محدودترند. مانند محوطه های باز بیمارستان‌ها ، تدارات دولت و نظایر آن می‌باشند.

3. فضای سبز معابر و خیابان‌ها : از جمله فضاهای سبز شهری‌اند که به طور معمول درختکاری حاشیه باریکی از حد فاصل پیاده رو و سواره را تشکیل می‌دهد.

4. فضای سبز خصوصی : شامل کلیه فضاها از جمله باغچه‌ها و باغ‌های موجود در شهر است که استفاده آن محدود به مالکان آن می‌باشد.

کیفیت زندگی شهری

منظور از کیفیت زندگی توجه به شاخص‌های اجتماعی فرهنگی ، اقتصادی و محیطی روانی و ... در رو وجه عینی ( کمی ) ذهنی (کیفی) در روند برنامه ریزی شهری است. مثل شرایط تحصیل بهتر کیفیت دسترسی کیفیت مسکن کیفیت فضاهای گذران اوقات فراغت ایجاد فرصت‌هایی برای کنش متقابل اجتماعی و فرصت‌های اجتماعی ( اشتغال رفاه مشارکت اجتماعی و ... ) جوهره اصلی کیفیت زندگی شهری تأمین نیاز های روانی و عاطفی و اجتماعی شهروندان ( مثل نیاز به امنیت زیبایی ، آرامش خاطر تعلق اجتماعی شادی تفریح و ... ناقص خواهد بود. کیفیت زندگی شهری در بر گیرنده ابعاد روانی است که شاخص‌هایی همچون رضایت و شادی و امنیت را در بر می‌گیرد.  لذا از این منظر آن را رضایت اجتماعی نیز می‌نامند. و بر اساس آن با شاخص‌های دسترسی به فرصت‌های اجتماعی مثل شغل ، ثروت و اوقات فراغت توجه می شود برخی این واژه را مترادف با رفاه و عده ای دیگر آن را بیانی از رفاه می‌دانند.که با میزان کالاهای عمومی و نحوه توزیع آن‌ها مشخص می‌شود. یکی از معیار های ارزیابی کیفیت زندگی شهری در شهرها فضای باز و سبز عمومی می‌باشد که از زیر معیار های اصلی شاخص اجتماعی کیفیت زندگی می‌باشد.

 

نقش فضای سبز در کیفیت زندگی شهری

امروزه نقش و اهمیت فضاهای باز و سبز در محیط زیست و کیفیت زندگی مجتمع‌های زیستی به طور  چشمگیری رو به افزایش است. به همین جهت ، در اکثر کشورها ، فضای باز و سبز جزء لاینفک تصمیمات برنامه ریزی کاربری زمین به شمار می‌آیند. ( به طور کلی بازدهی فضاهای سبز شهری در سه گروه بازدهی اکولوژیک و محیط زیستی، بازدهی کالبدی – شهرسازی و بازدهی اجتماعی – روانی قابل تقسیم بندی می‌باشد. در بررسی اثرات روانی – اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد.که فضای سبز می‌تواند این فضا را تأمین نماید.همچنین از مهم‌ترین اثرهای فضای سبز در شهرها ، کارکرد زیست محیطی آن‌هاست که شهرها را به عنوان زیست محیطی آن‌هاست که شهرها را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده است و با آثار سوء گسترش صنعت و کاربردی نادرست تکنولوژی مقابله کرده ، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می‌شود. همچنین به عنوان یکی از مباحث مهم و کاربردی در دیگر کشورها تبدیل شده است به طوری که هر ساله مساحت زیادی از زمین‌های شهری آن‌ها به این کاربری بسیار مهم اختصاص داده می‌شود. منظور از بازدهی اکولوژیکی نیز زیباسازی بخش‌های شهری ، کاهش دمای محیط ، تولید اکسیژن افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند این‌ها می‌باشد. در یک تقسیم بندی کلی می‌توان آثار اجتماعی ناشی از ایجاد و گسترش فضای سبز شهر را به صورت زیر ارائه کرد :

1.آثار جامعه شناختی

2. آثار فرهنگی

3. آثار روانشناختی ( روحی روانی ) با نظر به مطالب ارائه شده به معرفی آثار مطلوب و نا مطلوب فضاهای سبزی از منظر جامعه شناختی ، فرهنگی و روانشناختی بر روی شهروندان می‌پردازیم.

 

اثرات روحی و روانی فضای سبز بر کیفیت زندگی شهری

فطرت انسان به گونه‌ای آفریده شده است که توانایی‌های بسیاری دارد و این توانایی‌ها بدون ارتباط با زیبایی‌های طبیعی که در زندگی شهری که همان فضاهای سبز می‌باشند به افسردگی و خمودی می‌گراید و بالطبع در پرتو بهره‌مندی از فضای سبز خلاقیت‌های انسان شکوفه می‌گردد. و انسان راه تکامل را در زندگی خود می‌پیماید. اگرچه بیشتر شهروندان مقیم شهر از مزایا و تأثیرات غیر مستقیم فضاهای سبز بر زندگی خود آگاه نیستند اما این تأثیر و کنش متقابل میان برخورداری از فضای سبز و عدم برخورداری از آن بر زندگی آن‌ها توسط پژوهش‌های گوناگونی به اثبات رسیده می‌باشد. به عنوان مثال در میان نوشته های علما و احادیث و قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره شده است از مجموعه آیات و احادیث چنین به دست می‌آید که :

1 . نگاه به فضای سبز غم‌های انسان را می‌زداید. به او آرامش بخشیده و او را شاد و خوشحال می‌کند.

2 . بهره‌مندی از فضای سبز حالت یاس و نومیدی را از انسان دور کرده و شور و امیدی در او ایجاد و یا تقویت می‌کند.

3 . فضای سبز تاثیری قابل توجه در درمان بیماری های روحی و روانی دارد به طوری که این مشکلات با نگاه کردن به فضا و مناظر سرسبز و قدم زدن و نفس کشیدن در فضای سبز از میان می‌رود.

4 . ارتباط با فضای سبز موجب نشاط و موجد انگیزه برای حرکت به سوی تعالی و تکامل است.

میزان سرانه فضای سبز و تأثیر آن رفاه زندگی شهروندان

سرانه عبارت است از مساحت ، تقسیم بر جمعیت ، در واقع سرانه عبارت است از مقدار زمینی که به طور متوسط از هر کدام از کاربری‌ها به هر نفر از جمعیت شهر می‌رسد. در تعیین سرانه عواملی از قبیل قیمت زمین ، نوع درآمد ، امکانات گسترش شهر ، موقعیت اقلیمی و طبیعی شهر مسائل اجتماعی ، آداب و رسوم ، نیاز های جمعیت به تأسیسات رفاهی ، نوع معیشت ، تکنولوژی ساختمان و ... موثر است. امروزه در بیشتر کشورها میزان سرانه هر یک از خدمات شهری نشان دهنده میزان رفاه و کیفیت زندگی در شهرها می‌باشد. در این میان سرانه فضاهای سبز نیز به عنوان یکی از فاکتور های مهم افزایش سطح زندگی در شهرها می‌باشد. همچنین با توجه به اهمیت فضاها و لزوم ایجاد در شهرها به منظور لطافت هوا و تفریح مردم و زیبایی شهر بایستی استاندارد مشخصی برای ایجاد فضاهای سبز وجود داشته باشد زیرا هر اندازه که فضای سبز در سطح شهر توسعه یابند کافی نخواهند بود.مقوله سطوح و سرانه سبز را صرفاً می‌توان در مورد فضاهای سبز عمومی مطرح کرد. زیرا فضاهای سبز خصوصی نیمه عمومی و فضای سبز حاشیه معابر هرچند در بازدهی اکولوژیکی نقش موثری دارند اما بنا بر ماهیتشان فاقد عملکرد اجتماعی‌اند.در دنیای صنعتی امروز پیشرفت در زمینه های مختلف صنعت ، تکنولوژی و ... به یکی از مهم‌ترین دغدغه های کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و حتی جهان سوم تبدیل شده است . متوسط 30 متر مربع برای هر فرد است. شاخص تعیین شده از محیط زیست سازمان ملل متحد 20 تا 5 متر مربع و در جایی مانند ایالت متحده 75 متر مربع به ازای هر فرد است. این در حالی است که بر اساس مطالعات و بررسی‌های وزارت مسکن و شهرسازی ، سرانه متعارف و مناسب فضای سبزی شهری در ایران حدود 7 تا 12 متر مربع برای هر فرد ایرانی است و شهر تهران تنها دارای یک بیستم فضای سبزی است که ( طبق نظر کارشناسان مسکن و شهرسازی 9 متر مربع برای هر فرد ) بدان نیاز دارد.در گزارش مطالعات گروه برنامه ریزی شهری وزارت کشور این نقل قول آمده است که زندگی سالم در جایی امکان‌پذیر است که سهم سرانه هر فرد از فضای سبز در منطقه مسکونی از 30 تا 50 متر مربع کمتر نباشد. و برای رسیدن به پارک بیش از یک ربع ساعت وقت نگیرد . سرانه فضای سبز در شهرهای مهم جهان مثل آمستردام 16متر در شیکاگو 20 ، نیویورک 11 ، لندن 9 ، کپنهاگ 10 ، پاریس 74/7  ، در شهر رم نیز 6 متر می‌باشد.که این‌ها نشان‌دهنده اهمیت این فضاها برای شهروندان می‌باشد.

نتیجه

فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بی جان شهر ، یعنی ساختار کالبدی شهر ، می‌باشد. امروزه جامعه‌شناسان ، روانشناسان و پزشکان بر این باورند علاوه بر تأمین بهداشت جو و محیط مکان‌های مسکونی ، نقش مثبتی در سلامتی شهروندان ، بر عهده دارند که از مهم‌ترین آن می‌توان به تأثیرات آن بر زندگی شهروندان می‌باشد که  روزانه ساعاتی را برای گذراندن اوقات فراغت خود  در این گونه فضاها می‌گذرانند. با توجه به مطالب بالا می‌توان به اهمیت و نقش مهم این فضاها در کیفیت زندگی شهر و سلامت روحی و روانی شهروندان پی برد.   سلامت شهروندان و پایداری شهری و کمیت و کیفیت و بازدهی روانی اجتماعی و اکولوژیکی فضاهای سبز شهری یکی از آثار طراحی و برنامه ریزی مناسب شهری می‌باشد که باید تمام تلاش مسئولین و دست‌اندرکاران امور شهری برای برآورد  آن باشد. به ویژه در طراحی و برنامه ریزی برای احداث شهر های جدید باید این کاربری با توجه به نیاز های هر یک از شهروندان طراحی و مکان‌یابی گردد.

آثار روان شناختی (روحی و روانی) گسترش فضای سبز بر شهروندان

تأثیر منظر و فضای سبز بر سلامت روحی و روانی در دهه های اخیر بسط یافته و نظریه های متفاوتی در مورد آن مطرح شده است؛ازجمله نظریه بهبود استرس اولریک،که معتقد است مناظر طبیعی،بالقوه تمایل به کاستن میزان استرس دارند در حالی که مناظر ساخته شده موجود (بالفعل)نه تنها از بهبود استرس ممانعت نمی‌کنند، بلکه خود می‌توانند سبب استرس شوند.(Ulrich;2002).

اصولاً فضای سبز مناسب در شهرها،افزون بر سلامت جسمانی موجب آرامش روان،بازده کاری بیشتر و کیفیت زندگی برتر می‌گردد (ابراهیم زاده، عبادی جوکندال،39:1387).

اما این در حالی است که در بسیاری از شهرهای ما،عدم توجه به جنبه های انسانی در طراحی و معماری فضای شهری باعث شده که در شهرها بیش از روستاها سلامت روانی،اجتماعی در معرض آسیب باشند.یکی از عواملی که باعث بوجود آمدن چنین مشکلاتی شده است،عدم توجه به فضای سبز شهری و اینکه ساختار موجود در فضاهای سبز در راستای ساختارهای فکری مدرن قرارگرفته و یک نوع تضاد در ساختار کالبدی تقریباً سنتی با ساختار تفکر مدرن استفاده کنندگان به وجود آمده است.بنابراین نحوه ساخت و شکل گیری فضاهای سبز می‌تواند اثرات مستقیمی بر روح و روان مراجعه کنندگان داشته باشد به طوری که تحقیقات نشان می‌دهد که بخش مهمی از اهداف شفابخشی منظر در مشاهده مناظر طبیعی و نه الزاماً در انجام فعالیت در مناظر طبیعی و فضاهای سبز است(Kaplan;1992:125-133).

به طور کلی می‌توان تأثیرات روان شناختی فضای سبز را بر شهروندان به صورت زیر بیان کرد :

1- ایجاد آرامش روحی و روانی :

علاوه بر آثار روحی و روانی و آرامش که در اثر قرارگیری در طبیعت و نظاره گری فضای سبز حاصل می‌شود،از نظر علمی می‌توان به یک مورد اشاره کرد و آن هم تولید فیتونسید است.درختانی مانند گردو،کاج و ... از خود ماده ای بنام "فیتونسید" در فضا رها می‌کنند که این مواد روی انسان اثر فرح بخشی دارد؛به گونه ای که این ماده می‌تواند تعادل بین دو نیم کره مغز را بخوبی برقرار سازد و حالت طبیعی و آرام‌بخشی را به انسان ارزانی کند(علیزاده، 10:1381-9).

2- تأثیرات مثبت در سلامت جسمی و بدنی افراد :

مردم در جوامع صنعتی خیلی کم ورزش می‌کنند؛برای بسیاری از فعالیت‌های بدنی جایی در کارهای روزانه ندارد،در نتیجه برای اینکه این افراد به فعالیت بدنی بپردازند باید بیش از پیش آنهارا به این کار ترغیب کرد.محیط‌های جذاب ازجمله فضای سبز می‌تواند مردم را تشویق به شرکت در چنین فعالیت‌هایی کند.از پژوهش‌های انجام شده چنین برمی آید که محیط‌های سرسبز به عنوان مکانی برای این فعالیت‌های تفریحی بر مکان‌های ساخته شده رجحان دارند (گروه توسعه ،1382:11).به عنوان مثال راجراولریخ در تحقیقی که در زمینه اثرات روانی درختان و فضای سبز روی دوره بهبود بیماران در یک بیمارستان انجام داد به این نتیجه رسید که فضای سبز می‌تواند دوره بستری بیماران را کوتاه کند(مجنونیان،213:1374).

3- ارتقای کارایی و راندمان عملکردی افراد (افزایش بهره‌وری ):

زندگی در شهرها و بطورکلی در دنیای مدرن باعث مکانیکی شدن زندگی انسان‌ها گردیده است . اوقات فراغت را برای انسان‌ها کم کرده است و با این فرصت کم فراغت از کار،نمی‌توان رفتن به سفرهای طولانی و چند روزه را در برنامه زندگی قرار داد.بنابراین مجبور به استفاده بهینه از فرصت کم فراغت از کار و زندگی روزمره می‌شود و بهتری مکان برای انجام این کار فضاهای سبز شهری است؛زیرا با قرارگیری در این گونه فضاها ، انگیزه زندگی کردن افزایش و متعاقب آن کارایی و راندمان عملکردی افراد نیز افزایش می‌یابد.

4- حل چالش‌ها و تنگناهای افراد از طریق تبادل افکار ،مشورت‌های دوستانه و ... در کانون‌های رسمی و غیررسمی مستقر در پارک‌ها و فضاهای سبز

5- تأثیر بر روی رفتار انسان‌ها و پویایی ذهنی و رفتاری آن‌ها

6-ماندن افراد در وضعیت‌های فیزیکی و روحی مناسب از طریق حضور مستمر در فضاهای سبز مثل نرمش،ورزش و ... در این فضاها