برنامه ریزی

   

این روزها افکار خیلی ها درگیر چگونگی طراحی برنامه ریزی درسی شده است ؛ اما دوستان خوبم! نوشتن یک برنامه درسی منسجم و خوب، آن قدرها هم که تصور می کنید،سخت نیست؛فقط کمی دقت میخواهد؛
- برنامه ریزی درسی چیست ؟  
- چرا برای مطالعه به برنامه ریزی نیازمندیم؟
- یک برنامه ریزی خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
- چگونه می توانیم یک برنامه ریزی خوب را طراحی کنیم؟
وقتی ما در زندگی هدفی داریم و می خواهیم برای رسیدن به آن هدف،کاری انجام دهیم،ناگزیریم که مسیری را طی کنیم .
انتخاب مسیر ورسیدن به هدف مورد نظر ما ،بسیار با اهمیت است؛ چرا که هم می توانیم مسیر پر پیچ خم و انحرافی را انتخاب کنیم و هم بهترین مسیر را؛ و این بستگی به میزان علاقه ما به آن هدف و خواسته مان دارد.

اگر هدف ما کمرنگ باشد، شدت و ضعف مسیر برای ما کم اهمیت است و انگیزه ای برای رسیدن ما را مشتاق نمی کند؛ اما اگر هدف ما بسیار ارزشمند باشد، راه دوم را انتخاب می کنیم و برای رسیدن به آن از هیچ تلاش و کوششی دریغ نمی کنیم و  برای رسیدن به آن، سختی هایی رانیز متحمل  می شویم ؛بنابراین، شور وشوق رسیدن به هدف، انگیزه تلاش کردن را در ما زیاد می کند.

انتخاب مسیر ،همان برنامه ریزی درست و مطلوب است؛ یعنی اگر ما هدف مشخص و معینی داشته باشیم و آن هدف برای ما بسیار ارزشمند باشد، شور وشوق رسیدن به آن ،این انگیزه را در ما ایجاد می کند که چگونه برای پیمودن به بهترین نحو برنامه ریزی کنیم تا بهترین نتیجه را در راه رسیدن به هدفمان بگیریم؛بنابراین،«برنامه ریزی تنظیم راههای هدفمندبرای رسیدن به هدف است.»
بدون هدف، برنامه ررزی معنایی ندارد ؛همان گونه که بدون انگیزه، هدف نیز معنایی ندارد؛ پس برای رسیدن به هدف، ابتدا باید اهداف جزئی تر را طی کرد؛ مثل پلکان یک پله که برای رسیدن به آخرین پله باید ابتدا از اولین پله شروع کرد.
«طبق تحقیقات انجام شده، یکی از ویژگی های بارز انسان، قدرت تفکر و اندیشه است. انسان در طول زندگی خود، هرگز از تفکر و اندیشه جدا نبوده است و با تفکر صحیح توانسته است به حل مسائل و مشکلات خود بپردازد و به رشد و تعالی نائل آید»؛بنابراین، در طراحی برنامه درسی می تواند با استفاده ازتفکر صحیح ،مسیر رسیدن به هدف خود را انتخاب کند.

در برنامه ریزی درسی می توان به دو صورت عمل کرد؛ یا طراحی و استفاده از برنامه ای که هدفمند، سازمان یافته و دقیق است و با شیوه منظم قابل اجراست و بر اساس زمانهای مشخص تنظیم و اجرامی شود، و یا بر اساس ذهنیت افراد شکل می گیرد و فرد با توجه به توانایی اش، بدون در نظر گرفتن زمان مشخص شروع به مطالعه می کند و بر اساس نیاز خود، به کارهای تفریحی و استراحت می پردازد ؛ در هر صورت این به خود شما بستگی دارد هر شیوه ای را که با روحیه شما سازگار است برگزیده تا با اجرای آن ،بهترین و بیشترین نتیجه را به دست آورید و به هدف خود دست یابید. در اینجا هدف ما اجرای نوع اول است.

 

آنچه در طراحی برنامه ریزی درسی مؤثر است:
 

نکاتی که در طراحی برنامه درسی خوب موثر است ، به شرح زیر است:

بررسی کتابهای درسی:
 

در انتخاب محتوای کتابهای درسی باید درباره مطالبی که در برنامه گنجانده می شود تصمیم بگیرید. ابتدا همه کتابهایی را که باید مطالعه شود، گردآوری کنید و درباره حجم انها، سخت و آسان بودن آنها و مدت زمانی که به هر فصل و بخش اختصاص می یابد ، نظر دهید و تعیین کنید که به هر کدام در طول روز، هفته و ماه، می بایست چه مدت زمانی برای مطالعه اختصاص داده شود. توجه داشته باشید که در تنظیم وقت نباید فقط به کتابهایی که علاقه مندید، اهمیت دهید؛ در این گونه موارد  منطقی فکر کنید و برای کتابهایی که محتوای آنها سخت تر است زمان بیشتری را برای مطالعه در نظر بگیرید.

از کجا شروع کنیم؟:
 برای جلوگیری از سردرگمی باید بدانیم که از کجا باید شروع کنیم؛ یعنی وقتی کتابهای مورد نظر خود را سبک و سنگین کردیم و مدت زمان لازم را برای مطالعه را به آنان اختصاص دادیم می بایست تعیین کنیم که ابتدا از چه کتابهایی شروع کنیم. بعضی از افراد از کتابهای سخت شروع می کنند تا به کتابهای آسان برسند. بعضی دیگر از کتابهای آسان به مشکل شروع می کنند و بعضی دیگر ترجبح میدهند که کتابهای آسان و مشکل را با هم بخوانند؛ در هر صورت، اینکه یک کتاب را تا آخر می خوانید و بعد سراغ کتاب دیکری می روید و یا برنامه روزانه شما متنوع است و فصلهای از چند کتاب را برای مطالعه روزانه خود انتخاب می کنید، یک مسئله شخصی است و بستگی به عادت مطالعه شما دارد. آنچه در اینجا اهمیت دارد  این است که سعی کنید درسهای مشکل را به ساعتهایی که احساس می کنید بهتر می توانید بخوانید و بازدهی بیشتری دارید، اختصاص دهید و درسهای آسانتر را به روزهای دیگر موکول کنید؛ همچنین ترتیب کتابهایی که برای مطالعه انتخاب می کنید، می بایست به گونه ای باشد که در حین مطالعه و یادآوری مطالب در انها تداخل ایجاد نشود.
جایگاه هر درس را مشخص کنید و تعیین کنید که ابتدا چه تکالیفی را انجام دهید، بهتر است و چه تکالیفی را با تاخیر انجام دهید، برایتان مشکلی پیش نمی آید.

 

انعطاف پذیری
 برنامه درسی را طوری طراحی کنید که امکان تغییر در آن باشد تا هنگام اجرای آن اگر احساس کردید که برنامه خیلی راحت و آسان و یا خیلی سخت و فشرده است، بتوانید نواقص آنرا برطرف کنید و با نظارت و بازنگری به ساماندهی مجدد آن بپردازید؛ چرا که انرژی شما در برنامه ریزی سخت و فشرده بزودی هدر می رود و توان ادامه برنامه را نخواهید داشت و در برنامه ریزی راحت و آسان، مدت زمانی را که باید به مطالعه می پرداختید، هدر می دهید و در واقع حداکثر استفاده را از حداقل زمان نمی کنید و ممکن است که برای ادامه مطالعه، وقت کم بیاورید؛ بنابراین ، برنامه را به گونه ای طراحی کنید که امکان تغیرات لازم در آن امکان پذیر باشد.

پشتکار و سخت کوشی
 پشتکار و سختکوشی در اجرای برنامه درسی؛ نشان دهنده انگیزه قوی شما برای رسیدن به هدف است؛ اما برای اینکه همیشه در طول اجرای برنامه مصمم باشید، باید قبل از اجرای آن خود را ملزم کنید تا بر اساس برنامه عمل کنید و در صورت عدم تعهد، خود را مجبور به جبران ان کنید؛ یعنی در ساعتهایی که برای کارهای غیر قابل پیش بینی در نظر گرفته بودید، تخطی خود را از برنامه جبران کنید.

برنامه های غیر درسی
 در یک برنامه درسی خوب باید به امور غیر درسی نیز توجه داشته باشید ؛ یعنی مدت زمان کوتاهی را نیز به کارهای غیر درسی اختصاص دهید؛ مثل مطالعات غیر درسی، پیاده روی، ورزش و هر چیز دیگری که مورد علاقه تان است . توجه داشته باشید که با افراط در اجرای برنامه های غیر درسی، در مسیرهای انحرافی قرار نگیرید و از هدف اصلی و برنامه اصلی خود دور نشوید.
لازم است مدت زمانی که به برنامه های غیر درسی اختصاص میدهید ،خیلی طولانی نباشد؛مثلا اگر قبلا دو ساعت ورزش انجام می دادید، اکنون زمان کمتری را به آن اختصاص دهید.

استفاده از مؤسسات وکلاس های آموزشی:
 استفاده از مؤسسات و کلاسهای آموزشی را در برنامه های درسی به اجبار توصیه نمی کنیم؛ اما اگر احساس می کنید که نیاز به کلاس تقویتی دارید و تصمیم گرفته اید که به کلاس های آموزشی بروید خوب تحقیق کنید که آن مؤسسات حتما معتبر و قابل اعتماد باشند؛ همچنین برای رفع اشکالات درسی می توانید به صورت گروهی با همکلاسی ها ودوستانتان مشکلات درسی تان را مطرح و برطرف کنید و یا با شرکت در کلاسهای غیر تقویتی که در خود مدارس برگزار می شود نیز می توانید کمک زیادی در رفع اشکالات درسی تان بکنید .

آزمون استفاده از تست وآزمونهای معتبر:
 استفاده از تست و آزمونهای معتبر را در برنامه های خود بگنجانید، چرا که به کار گیری آن در پایان یادگیری هر مطلب بسیار مفید است. سعی کنید که بعد از پایان هر بخش و یا هر درس، با استفاده از سؤال های چهار جوابی و آزمونهای آزمایشی بلافاصله توانایی یادآوری مطالبی را که یاد گرفته اید، ارزیابی کنید؛ چون فراموشی معمولا بعد از گذشت 24ساعت بیشتر است. در موقع تست زدن درس جدید به عقب برگردید و دوباره تست های دروس گذشته را بزنید تا مروری بر آنچه فرا گرفته اید داشته باشید.

تنظیم ساعات مطالعه :
 سوال هایی که این روز ها بیشتر از ما پرسیده می شود، این است که برای برنامه ریزی در شبانه روز چند ساعت درس بخوانیم بهتر است؟ پاسخ واضح و روشنی به این سؤال نمی توان داد؛ چرا که توانایی مطالعه افراد با یکدیگر متفاوت است. بعضی از افراد ظرفیت مطالعه شان زیاد است و با وجود این که ساعت های طولانی را به مطالعه اختصاص می دهند کمتر احساس خستگی می کنند؛ اما بعضی دیگر از افراد نمی توانند در طی شبانه روز زیاد مطالعه کنند و در مطالعه طولانی مدت، بیشتر احساس خستگی می کنند. تشخیص میزان ساعت مطالعه هر فرد به خود فرد بستگی دارد و خود او باید تشخیص دهد که چقدر باید بخواند، استراحت کند و یا به کارهای دیگرش بپردازد.
در واقع با توجه به شناختی که هر شخص از خود دارد، میتواند بهترین برنامه را برای خود تدوین کند. تنها توصیه ای که می توانم در این مورد به شما داشته باشم این است که در شروع مطالعه و در ماه های اول بهتر است زمان بیشتری را به مطالعه اختصاص دهید تا در ماه های آخر و ایام تعطیل عید نوروز فشار کمتری به شما وارد شود و فرصت کافی برای مرور مطالب درسی داشته باشید.
محققان معتقدند که افراد موفق آنهایی نیستند که فقط سر کلاس حاضر می شوند، به درس گوش می دهند، یادداشت برمی دارند و منتظر می مانند تا معلم تاریخ امتحان را اعلام کند؛ بلکه افراد موفق کسانی هستند که زمان مورد نیاز برای انجام تکالیف درسی را پیش بینی می کنند، درباره تکالیفی که باید انجام دهند اطلاعات لازم را به دست می اورند، در مواقع ضروری به صورت گروهی کار می کنند وهر کاری را که باعث نظم بیشتر در انجام امورشان می شود انجام می دهند و به طور  کلی افراد موفق افرادی فعال هستند؛ نه منفعل.

برنامه ریزی بلند مدت وکوتاه مدت:
 رعایت نکاتی که در طراحی یک برنامه درسی توضیح دادیم اساس تشکیل یک برنامه درسی خوب است. با رعایت این نکات در برنامه روزانه ،این نظم فکری در شما ایجاد می شود که بدانید وقتی صبح از خواب بیدار می شوید ابتدا باید به چه کاری بپردازید و به طور خودکار بدون هیچ گونه دغدغه ای وارد عمل می شوید.

ی


 

تجارب شخصی مفید

من بر  اساس تجربه شخصی خود به چند نکته کلیدی برای مطالعه اشاره می کنم:

1- هر برنامه ریزی از سه مرحله تشکیل می شود: طراحی- اجرا- ارزشیابی

درباره طراحی برنامه در بالا توضیحاتی داده شد اما در باره اجرا باید گفت که به یاد داشته باشید که سخت ترین مرحله برنامه ریزی مرحله اجرا و بخصوص دو هفته اول ان است. زیرا دو هفته اول که قصد مطالعه دارید برایتان فوق العاده سخت و طاقت فرسا و استرس اور است سعی کنید این دو هفته را به هر طریقی شده تحمل کنید به شما اطمینان می دهم اگر این دو هفته را رد کنید مطالعه در ادامه برایتان لذت بخش و راحت خواهد بود.

2- در بعضی اوقات به دلیل مشکلات و یا استرس های شخصی مطالعه به هیچ عنوان کارایی لازم را ندارد و این مسئله برای خود ادم نیز کاملا مشهود است در چنین مواردی سعی کنید از مطالعه دست بردارید و به تفریح و ورزش بپردازید. اما بسیار مواظب باشد که این راهکار به راهی برای فرار از برنامه و مطالعه تبدیل نشود. به عبارت دیگر درس نخواندن خود را با این مورد توجیه نکنید.

3- توجه داشته باشید که برای به دست آوردن خواسته های خود ، باید کمی بیشتر تلاش کنید و برای مدتی متقبل سختی و زحمت شوید.  همه آمدهای موفق، با تلاش سختی موفقیت رسیدند . امیدواریم که شما هم از این دسته آدمهای موفق باشید . آرزوی موفقیت و پیروزی همه شما را از خداوند منان خواستارم .

اولین و مهمترین عامل در برنامه ریزی تعیین هدف است! اصلا برنامه ریزی میکنید تا به یک هدف خاص که در ذهن دارید برسید. خود این هدف به چند بخش تقسیم میشود که عبارتند از:

    هدف کوتاه مدت
    هدف میان مدت
    هدف بلند مدت

که این ها باید در طول هم باشند، یعنی اهداف کوتاه مدت باید بخشی از اهداف میان مدت را تکمیل کنند و اهداف میان مدت باید کامل کننده ی اهداف بلند مدت شما باشند. به عبارت دیگر، اهداف بلند مدت از چند هدف میان مدت تشکیل شده اند و اهداف میان مدت هم از چندین هدف کوتاه مدت شکل گرفته اند. این مسیر باید به صورت پله به پله طی شود و اهداف کوتاه مدت مصداق همین پله ها هستند.

همین الان یک کاغذ و قلم بردارید و با خط درشت هدف خود را بنویسید. به یاد داشته باشید که باید بگونه ای بنویسید که گویی همین الان به هدفتان دست پیدا کرده اید. نخست چشمانتان را ببندید و به جایی که دوست دارید برسید فکر کنید، تصورش کنید و سعی کنید با تمام وجود احساسش کنید. این احساس ممکن است الان برای شما غریب باشد ولی مطئن باشید در آینده فقط یک رویا نخواهد بود. همین احساس و هدف را با خط درست به روی کاغذ منتقل کنید، طوری که هر دفعه نگاهتان به این نوشته افتاد، احساسش را در وجود خود تجربه کنید. باید بدانید که تنها دانستن هدف کافی نیست، نوشتن هدف بر روی کاغذ باعث میشود که به مرور زمان، این هدف در ضمیر ناخودآگاه شما پرورش یابد.

پس باید هدفتان را بر روی کاغذ با خط درشت و ترجیحا به صورت رنگی (رنگ شاد) بنویسید و در مکانی که مقابل دید شما قرار دارد نصب کنید طوری که روزی چند بار آن را ببینید. فراموش نکنید که هدف باید با جمله ای به زمان حال نوشته شود:

    “خدایا شکر که با لطف تو الان دانشجوی ممتاز رشته مهندسی دانشگاه اصفهان هستم”

سعی کنید هر روز که از خواب بیدار میشوید برای چند دقیقه به هدفتان فکر کنید و آن را احساس کنید! و بعد با یک لبخند روزی را که در پیش رو دارید آغاز کنید و این لبخند را تا انتهای روز بر لبان خود داشته باشید.
لازم است بدانید تا اینجا تنها نیمی از مسیر را طی کرده اید! مسیر زندگی خود را مشخص کرده اید و میدانید که چه انتظاراتی از زندگی خود دارید و میخواهید به کدام سمت حرکت کنید. حال لازم است توشه ی راهی که در طول این مسیر برای رسیدن به نقطه ی پایان احتیاج دارید را مشخص کنید. این توشه ی راه در واقع همان برنامه ریزی کردن است.
اهمیت یک برنامه ریزی خوب و منسجم

بیایید اول با هم ببینیم یک برنامه خوب چه ویژگی هایی باید داشته باشد! من این ویژگی ها را اینطور اولویت بندی میکنم:

    فردی باشد: یعنی برحسب خصوصیات جسمی و روحی خود شما انجام شده باشد و منحصرا برای شما باشد. شما در دنیا منحصر بفرد هستید و هیچ شخص دیگری خصوصیات شما را ندارد و در واقع هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. پس در نتیجه هدفها نیز متفاوت هستند. پس نیاز است که برنامه را خود شما تنظیم کرده باشی چون هیچکس بهتر از خود شما با روحیاتتان آشنایی ندارد. البته این بدین معنا نیست که از تجربیات دیگران استفاده نکنید.

 

برنامه ریزی تحصیلی - دستیابی به موفقیت

 

    ساده باشد: نمیخواهیم آپولو هوا کنیم یا رآکتور هسته ای راه اندازی کنیم! سخت نگیرید! برنامه باید به نحوی باشد که بتوانید ظرف مدت نیم ساعت آنرا انجام دهید. اینکه چطور برنامه ریزی کنید را در قسمت بعدی به شما خواهیم گفت. الان باید هدف از برنامه ریزی و نیازمندیهای آن را بدانید.

    انعطاف پذیر باشد: حتی نابغه ها هم گاهی اوقات دچار حوادث پیش بینی نشده میشوند و از برنامه ای که دارند عقب می افتند و یا نمیتوانند بخشی از برنامه را آنطور که برنامه ریزی کرده اند انجام دهند ولی از مسیرشان در رسیدن به هدف منحرف نمی شوند چون برنامه ی انعطاف پذیر دارند. در واقع باید حوادث غیر قابل پیش بینی را هم در برنامه درنظر بگیرید. برای مثال فرض کنید مهمان ناخوانده دارید و نمیتوانید طبق برنامه به کاری که دارید برسید، باید بتوانید بدون اینکه برنامه ی اصلی دستخوش تغییرات عمده شود، زمان خالی برای جبران پیدا کنید. هرچند اولیت با برنامه ای است که طرح کرده اید و باید خودتان را ملزم به رعایت آن کنید.

    قابل استفاده باشد: تقریبا اکثر افراد در شروع برنامه ریزی جوگیر شده! و برنامه ای فراتر از حد توان خود طرح ریزی میکنند. به این معنی که وقتی شما به صورت معمول روزانه حدود ۳ ساعت مطالعه میکنید هنگام برنامه ریزی، برای ۱۰ ساعت مطالعه طرح ریزی میکنید. در خصوص این مورد نیز در قسمت بعدی به تفصیل صحبت خواهیم کرد.

    امکان ارزیابی کار را داشته باشد: برنامه شما باید این امکان را داشته باشد تا پیشرفت و پسرفت کارهای شما را نشان دهد. یعنی نقطه ی شروع را مشخص کرده باشد و در طی مسیر بدانید که کدام بخش را به درستی انجام داده اید و در انجام کدام بخشها موفق نبوده اید تا بتوانید نقاط ضعف را برطرف کنید و آنها را به پیشرفت تبدیل کنید.

خب! تا اینجا هدف را مشخص کردیم و مزیت های یک برنامه خوب و اینکه چه انتظاراتی داریم را بررسی کردیم . حالا سوال این است که چطور برنامه ریزی کنیم و از این اطلاعات استفاده کنیم؟